________________
૧૪
n
નગરની સ્વતંત્ર નગરી યુનિવર્સિટી બનાવી “સરદાર પટેલ યુનિવર્સિટી’ તરીકે માન્યતા આપી. આ પહેલાં વડોદરામાં આવી યુનિવર્સિટી હતી. પણ તે શહેર હતું. અને રાજવીની રચના હતી. પણ અહીં ખુલ્લી જમીન હતી અને એક કર્મઠ પટેલનો પુરુષાર્થ હતો. સરકારે ભાઈકાકાના કાર્યની કદર કરીને એ યુનિવર્સિટીના કુલપતિ બનાવ્યા હતા. આ વિદ્યાધામ માત્ર ગુજરાતમાં નહિ પણ ભારતભરમાં પ્રસિદ્ધિ પામ્યું છે. આ પછી તેમણે ૧૦-૧૨૧૯૫૮ના સ્વૈચ્છિક નિવૃત્તિ લીધી હતી. અને ડૉ. ઈશ્વરભાઈ પટેલને પોતાનું સુકાન સોંપ્યું હતું.
ભાષાવાર પ્રાંતરચના થતાં ગુજરાતને અન્યાય થયો છે એમ તેને લાગતાં મહાગુજરાતની ચળવળમાં તેમણે ઈદુલાલ યાજ્ઞિકને સાથ આપ્યો હતો. અને ગુજરાત રાજ્યની રચના થતાં એ સ્વપ્ન પણ સાકાર થયું હતું.
ભાઈકાકા સમાજવાદના ખિલાફ હતા. તે માનતા હતા કે જેનો રાજા વેપારી હોય, એની પ્રજા ભિખારી બને છે. એથી વર્ષો સુધી એના જીવનના વાણીતાણા કોંગ્રેસ સંસ્થા સાથે વણાયેલા હોવા છતાં ભારતના ચાણક્ય પુરૂષ ચક્રવર્તી રાજગોપાલાચારી (રાજાજી) એ સ્વતંત્ર પક્ષની સ્થાપના કરી ત્યારે તેમણે રાજાજી, રંગા, ક.મા. મુનશી, પીલુ મોદી, મસાણી જેવા ધુરંધરો સાથે હાથ મિલાવ્યા અને પટેલ તથા ક્ષત્રિય કોમને સંગઠિત કરીને ભારતભરમાં એક નવી હવા અને નવી લહર ઊભી કરી. પણ લોકનાયક જયપ્રકાશ, આચાર્ય કૃપલાની અને રામ મનોહર લોહિયાની લોકોમાં લોકચાહના હોવા છતાં સફળ થઈ શક્યા ન હતા. તેમ રાજાજી કે રંગા, મુનશી કે મસાણી, એચ. એમ. પટેલ કે ભાઈલાલ પટેલ પોતાના લક્ષ્યમાં સફળતા હાંસલ કરી શક્યા નહિ.
પણ એમની વિચારધારા પાંગળી કે ખોખલી નહતી. એ માજી વડાપ્રધાન નરસિંહરાવ અને માજી નાણાપ્રધાન ડૉ. મનમોહનસિંઘે અપનાવેલી ઉદારીકરણની નીતિથી પૂરવાર થાય છે. આવા વિશ્વકર્મા, વિચારક, ગ્રામોદ્ધારક, વિદ્યાપ્રેમી, વિદ્યાનગરના સર્જક અને અનેક આયોજનના અધિષ્ઠાતાનું કામ બોલી રહ્યું છે. ત્યારે કહેવાનું મન થાય છે કે એ ભાઈકાકા ન હતા પણ ભારતરત્ન હતા. | ગુજરાતનું હીર હીરૂભાઈ પટેલ
જેને ગાંધીજી, સરદાર, રાજાજી, પાંડુરંગ શાસ્ત્રી, માઉન્ટ બેટન વગેરેનાં સર્ટીફિકેટ મળ્યાં હતાં એવા પટેલ સાહેબનું જીવન ન જાણીએ તો માત્ર પટેલ સમાજના સભ્ય તરીકે નહિ
પથપ્રદર્શક પણ ગુજરાતી તરીકે પણ શરમ આવવી જોઈએ. ૧૯૦૪ થી ૧૯૯૩ સુધીનું એમને જેમ દીર્ધ જીવન મળ્યું હતું એમ એમની પ્રતિભાસંપન્ન બહુમુખી પ્રવૃત્તિ પણ દીર્ધ રહી છે. જે આપણને ગુજરાતી તરીકે ગૌરવ અપાવે એવી છે. સરદાર પટેલને યાદ કરીએ તો ભાઈકાકાને યાદ કરવા પડશે અને ભાઈકાકાને યાદ કરીએ તો હીરૂભાઈ પટેલને યાદ કરવા પડશે.
મૂળ ખેડા જિલ્લાના ધર્મજ ગામના મૂળજીભાઈ મુંબઈ, પ્રાથમિક શાળાના શિક્ષક તરીકે કામ કરે પણ સાહિત્ય અને તત્ત્વજ્ઞાનના ભારે શોખીન. મૂળજીભાઈ પાછળથી સફળ એસ્ટેટ બ્રોકર બન્યા. તેમને ત્યાં પુત્ર હીરાલાલ (હીરૂભાઈ)નો ૨૭-૮૧૯૦૪ના જન્મ થયો. થોડા સમય પેટલાદની માધ્યમિક શાળામાં ભણ્યા ત્યારે ચરોતરનાં મોતી, મોતીભાઈ અમીન તેમના શિક્ષક હતા. પિતા મૂળજીભાઈને ત્યાં ભિક્ષુ અખંડઆનંદજી અવારનવાર આવતા તેથી તેણે બચપણમાં જ રામાયણ મહાભારત, ગીતા વગેરે વાંચી કાઢેલ હતાં. મોટી ઉંમરે ભિક્ષુ અખંડાનંદજીની સંસ્થાના અધ્યક્ષ હીરૂભાઈ બન્યા હતા. ૧૬ વર્ષે એમનાં લગ્ન થયાં.
મૂળજીભાઈ પટેલના ફેમિલી ડૉક્ટરના કહેવાથી હીરૂભાઈને બ્રિટન મોકલ્યા. આજથી એંશી વર્ષ પહેલાં પિતાએ એકી સાથે ૭૦ હજાર રૂા. ઇંગ્લેડની બેંકમાં જમા કરાવી દીધા. લંડનની મેટ્રિકની પરીક્ષા લેટીન અને ફ્રેંચ ભાષા સાથે પાસ કરી. ઓકસફર્ડ યુનિવર્સિટીમાં બી.એ., બી.કોમ. થયા પણ પિતાને સટ્ટામાં ખોટ ગઈ. તેથી તેણે પરેલની પટેલવાડી વેચીને પણ પુત્રને ભણાવ્યો અને હીરૂભાઈ ૧૯૨૬માં તો સનદી અમલદારનું શિક્ષણ લઈ આઈ.સી.એસ.માં પાસ થયા.
ભારતમાં સિંધ (પાકિસ્તાન)ના લારખાના જીલ્લાના ડેપ્યુટી કલેકટર બન્યા. કુશળતાપૂર્વક કોમી ઝઘડાનો નિકાલ કર્યો. ગાંધીજી પણ ખૂશ થયા. ૧૯૩૫માં મુંબઈ ઇલાકાથી સિંધને જ૬ પાડ્યું ત્યારે સેપરેશન ઓફિસર તરીકે કામગીરી કરી. ૧૯૩૬માં મુંબઈ સરકારના નાયબ નાણાસચીવ બન્યા. ૧૯૩૯માં યુરોપમાં ટ્રેડ કમિશ્નર તરીકે નિમાયા. બીજા વિશ્વ યુદ્ધ વખતે સફળ પુરવઠા અધિકારી તરીકે કામ કરતાં બ્રિટીશ સરકારે સી.આઈ.એફ.નો ખિતાબ પણ આપ્યો.
હિંદ પાકના ભાગલા વખતે પ્રથમ ભારતીય કેબીનેટ સેક્રેટરી બન્યા. અને હિંદ પાક વચ્ચેના પ્રશ્નો ૧૦ અઠવાડિયામાં આઝાદી પહેલાં તો પતાવી દીધા. ૪૩ વર્ષના આ તરવરિયા યુવાને એવી સફળ અને ઝડપી કામગીરી કરી કે એના નિર્ણયને
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
