________________
પ્રતિભાઓ
૯૯૫ નવનીત પબ્લિકેશન્સ (ઇન્ડિયા) લિમિટેડ જ આ ‘એડવાન્ડ ડિક્ષનરી'ની પ્રસ્તાવના ને સમયના મૂર્ધન્ય જીવનથી ઇતિહાસ સર્જતા આદિત્યો
સાહિત્યકાર તથા ભારતીય વિદ્યાભવનના કુલપતિ શ્રી કનૈયાલાલ
મુનશીએ લખી છે. (આ લોકો સફળ કેમ થયા?)
આ ડિક્ષનરી ત્રણ વર્ષે છપાઈ. વેચાઈ ગઈ. નવી આવૃત્તિ મોટી રાયણ-કચ્છના વતની રામજીભાઈ ગાલાનું સાત થઈ અને પછી તો અન્ય નાની-મોટી ડિક્ષનરીઓની શૃંખલા દીકરા, એક દીકરી તથા પોતે અને પત્ની એમ બહોળું કુટુંબ.
સર્જાઈ ગઈ! આમ, મંડાણ થયાં સફળતાનાં. સફળતાનાં સોપાન વતન છોડીને મુંબઈમાં વસેલા. ભાગીદારીમાં કરિયાણાની દુકાન
ચડવામાં હવે સરળતા આવી. હિંમત વધી, ઉત્સાહ વધ્યો. જેમ ચલાવે. કોઈ વાતે ભાગીદારો સાથે મતભેદ થતાં ચાલુ દુકાન જેમ મૂડી આવતી ગઈ, તેમ તેમ જાણે મુસીબતો પણ મદદ છોડી દેવી પડી. રામજીભાઈ જાણે સપરિવાર ફૂટપાથ પર આવી
કરવા લાગી! પડ્યા! બેકારી, ભૂખ, સંઘર્ષ અને સ્વમાનનો ભંગ! આઘાતનો
પુરુષાર્થની આંગળી પકડીને બધા ભાઈઓએ “નવનીત ક્ષય રામજીભાઈને ગળતો ગયો.
પ્રકાશન' નામે પ્રકાશન સંસ્થા સ્થાપી. અપેક્ષિતો, ગાઇડો ને દીકરીને તો નાની વયે સાસરે વળાવી હતી. પતિના અન્ય શૈક્ષણિક પ્રકાશનો તૈયાર થવા માંડ્યાં. શાખ વધવા માંડી. અવસાન પછી મા લાખણીબાઈએ કચ્છનાં ધીંગાં પાણી પીધાં વિદ્યાર્થીઓમાં “નવનીત' અત્યંત પ્રિય થઈ પડ્યું. મુંબઈમાં પણ હતાં એટલે ખમીર બતાવ્યું. બધા દીકરાઓને પાંખમાં લઈ હૂંફ “નવનીતભવન' ઊભું થયું. ત્યાં બીજા બે ભાઈઓ અમરચંદતથા હિંમત બંધાવી, પોતાની એક માત્ર મૂડી એવાં થોડાં ચાંદીનાં ભાઈ તથા ડુંગરશીભાઈ કામ કરવા લાગ્યા. હરખચંદભાઈ ઘરેણાં મોટા બે પુત્રોને આપી દીધાં, જે વેચીને દીકરાઓએ “ધનલાલ બ્રધર્સ' સંભાળવા લાગ્યા. ધનજીભાઈએ અધૂરો રહેલો પ્રિન્સેસ સ્ટ્રીટમાં એક દાદર નીચે ખાંચામાં પુસ્તકોની નાની અભ્યાસ પૂરો કર્યો. એ પણ આંખના ડૉક્ટર તરીકે મુંબઈના દુકાન મેળવી. ‘ધનજી’ અને ‘લાલજી' ઉપરથી “ધનલાલ બ્રધર્સ ગિરગાંવ વિસ્તારમાં સ્થાયી થયા. પાછળથી શ્રી હરખચંદભાઈ નામ આપ્યું. ધનજીભાઈ દુકાને બેસીને પુસ્તકો વેચે ને મુંબઈ છોડી પરિવાર સહિત અમદાવાદ આવી વસ્યા. લાલજીભાઈ થેલામાં પુસ્તકો ભરીને ઘેર ઘેર વેચવા જાય. જૂનાં શાંતિભાઈએ પ્રકાશન વિભાગ સંભાળી લીધો. પાઠ્યપુસ્તકો પસ્તીવાળા પાસેથી ખરીદી લાવી તેને બાઇન્ડિંગ
આમ બધા ભાઈઓ ભેગા મળીને આ સંસ્થાના ઉત્થાન કરાવીને સાવ ઓછી કિંમતે ગરીબ વિદ્યાર્થીઓને સુલભ કરવાની માટે પરસેવો સીંચવા લાગ્યા. શુભ શરૂઆત આ ભાઈઓએ કરી.
બહોળા કુટુંબને દુઃખમાં એક સૂત્રે જાળવી રાખનાર શ્રી સગાંવહાલાં તો માં ફેરવી ગયાં હતાં, પણ વળી કોઈ લાલજીભાઈની સમજ હતી કે સુખમાં સૌને એક સૂત્રે જાળવવા હરિનો લાલ મળી પણ જાય! આમ ભણતર ઓછું, પણ મુશ્કેલ છે. તેમણે ઉમંગભેર ભાઈઓને પરણાવીને દરેકને જુદા ગણતર વધતું ગયું. અનુભવ વધતો ગયો. પરિશ્રમ વધતો ગયો, રહેવા જણાવ્યું, જેથી અંતરનો ભાવ સચવાય ને વ્યવસાયમાં ને ભાગ્યનું ચણતર થવા માંડ્યું.
કોઈ ક્ષતિ ન આવે. માતા લાખણીબાઈ તથા એક યુવાન ભાઈનાં અવસાનથી આ વિશાળ વડલાના મોભી લાલજીભાઈનાં પત્ની ભાઈઓ થોડા લાચાર બની ગયા હતા, પણ આવી આપત્તિમાંથી તેજબાઈ અવસાન પામ્યાં. ખુદ લાલજીભાઈને કીડની તથા જ સંયમ, સહનશીલતા, ધૈર્ય વધતાં ગયાં. પ્રચંડ આત્મવિશ્વાસ કમળાના રોગે જકડી લીધા. પોતાના ભાઈઓના લહેરાતા તથા ભગીરથ પુરુષાર્થ મનુષ્યને હંમેશાં વિજય જ અપાવે છે. વડલાની છાંયમાં સંતોષ સાથે લાલજીભાઈ વિદાય થયા. આજે ક્ષયની બિમારી હોવા છતાં લાલજીભાઈએ એક મહાન વિકટ તો “નવનીત પબ્લિકેશન્સ (ઇન્ડિયા) લિમિટેડ' સંસ્થા ભારતની કાર્ય પકડ્યું. એ જમાનામાં મોટી ડિક્ષનરી મળતી નહોતી. ત્યારે પ્રમુખ પ્રકાશન સંસ્થા છે. શ્રેષ્ઠ ગુણવત્તા ધરાવતાં પણ તદ્દન માત્ર પાંચ અંગ્રેજી ચોપડી ભણેલા લાલજીભાઈએ સેંકડો ઓછી કિંમતના અસંખ્ય પ્રકાશનો પ્રગટ કરતી આ માતબર ડિક્ષનરીઓનું દોહન કરીને સાત વર્ષના અંતે પચાસ હજાર સંસ્થાને તેમના ભાઈઓ તથા તેઓના દીકરાઓ મળીને આખો એન્ટ્રીઓ તથા દોઢ લાખ શબ્દોના અર્થથી સભર એક નવી જ “ગાલા પરિવાર’ લાલજીભાઈના આદર્શો જીવિત રાખીને, એક તરાહની ડિક્ષનરી જાતે જ તૈયાર કરી. ઓકસફર્ડ ડિક્ષનરી જેવી જ નિષ્ઠા અને ખંત સાથે ચલાવી રહ્યા છે.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
