________________
૬૯૨
પથપ્રદર્શક આરાધના ખૂબ જ સારી ચાલે છે અને એ માર્ગે આગળ વધવાની આઝાદી પછી અ. ભા. સમાજ કલ્યાણ બોર્ડમાં પ્રમુખ ભાવના છે. ભાવનગર પાંજરાપોળને રૂ. પાંચલાખનું દાન આપેલ પદે રહી પુષ્પાબહેને સેવાઓ આપી, પણ એમનું સૌથી મહત્ત્વનું છે. તેમના પુત્ર વિપુલ કેમિકલ એન્જિનિયર થયા છે ને ફેફટરી કામ દીનદુખિયારી બહેનો માટે ‘વિકાસગૃહ'ની સ્થાપનાનું હતું. સંભાળે છે. પોતાની પ્રગતિનો સઘળો યશ શ્રેષ્ઠી દલીચંદ ગુજરાત-સૌરાષ્ટ્રમાં ઠેરઠેર વિકાસગૃહોની સ્થાપના કરી. પરશોત્તમ શાહને આપે છે. તેઓ માને છે કે માનવજીવન માત્ર સમાજમાં દલિત, પીડિત, દુઃખી બહેનોને “જ્યોતિસંઘ' સંસ્થાની આરાધના માટે મળ્યું છે તો મહત્તમ આરાધના કરી લેવી. જેમ “વિકાસગૃહ' પણ એક મહત્ત્વનો સધિયારો બની ગયું.
વિકાસગૃહ એટલે પુષ્પાબહેન અને પુષ્પાબહેન એટલે પુષ્પાબેન મહેતા
વિકાસગૃહ, એમ સમીકરણ થઈ ગયું. “ઓઢું હું કાળી કામળી, દૂજો રંગ ન લાગે કોઈ.”
કાંતા વિકાસગૃહ, રાજકોટ અને શિશુમંગલ, જૂનાગઢ સંત કવયિત્રી મીરાંબાઈની જેમ જેમણે પાછલાં વર્ષોમાં સંસ્થાઓ મારફતે એમણે સૌરાષ્ટ્રમાં બહેનો અને બાળકો માટે નિરંતર કાળી સાડીને સફેદ બ્લાઉઝ પહેર્યા, તે પુષ્પાબહેન અત્યંત મહત્ત્વની સેવાઓ આપી છે. એમ કહી શકાય કે તેઓ મહેતાની જન્મ શતાબ્દી તા. ૨૧મી માર્ચે આવે છે. એમણે ઠેઠ સ્ત્રીઓ તેમજ બાળકોની સુરક્ષાના પ્રખર હિમાયતી હતાં. જેમને યુવાન વયથી સમાજસેવાનું કામ શરૂ કર્યુ હતું, તે જીવનના અંત છાતીવાળાં બહેનો કહી શકાય અને જેમનામાં ભારે હિંમત અને સુધી એમણે મુખ્યત્વે બહેનોની સેવામાં સમય આપ્યો. કાબેલિયત હતાં એવાં બહેનોમાં પુષ્પાબહેનની ગણતરી થાય. સૌરાષ્ટ્રના પ્રભાસપાટણમાં ૧૯૦૫ની ૨૧મી માર્ચે
ભલભલા પોલીસોના સકંજામાંથી કે અદાલતને આંગણે ખોટી એમનો જન્મ. એમ.એ. સુધીનો અભ્યાસ કર્યો અને પછી રીતે દંડાતી બહેનોનાં એ સંરક્ષક હતાં. ૧૯૩૦માં દારૂ અને વિદેશી કાપડની દુકાનો પર એમણે બહેનો–બાળકોની જેમ એમણે ડુંગરાળ વિસ્તારોમાં પિકેટિંગ કર્યું. અમદાવાદ પ્રથમ હુલ્લડ ૧૯૪૧માં શાંતિનું કામ કરતા માલધારીઓના પરિવારોમાં પારાવાર કામ કર્યું છે. કરતાં કરતાં ઈજા પામ્યાં. ૧૯૪૨ની લોકલડતમાં એમણે અબુધ, નબળા અને રીતરિવાજોમાં બેહાલ બનેલા ભૂગર્ભવાસીઓને ખૂબ મદદ કરી. આમ, વિવિધ રીતે માલધારીઓમાં સાચું શિક્ષણ અને માર્ગદર્શન એવાં આપ્યાં કે સમાજસેવાનાં કામોમાં એ લાગેલાં રહ્યાં.
તેઓ તો પુષ્પાબહેને “પુષ્પા આઈ'ના નામથી જ પુકારે અને સમાજસેવામાં એમણે મુખ્ય તો બહેનોનું કામ હાથમાં
ખરેખર એ પરિવારોની એક માતની જેમ એમણે સેવા કરી છે. લીધું અને ૧૯૪૪માં સૌરાષ્ટ્રમાં હળવદમાં પંચોળી પ્રગતિગૃહની
માત્ર માનવસેવા જ નહીં પણ વન્ય પશુ-પ્રાણીઓ, સ્થાપના કરી. એ સમય દેશની ગુલામીનો હતો અને એમાંયે પક્ષીઓનાં પણ એ હમદર્દ હતાં. ગિરના અભ્યારણમાં દેશી રાજ્યોની પ્રજા બેવડી ગુલામ હતી. અંગ્રેજોના જીહજુરિયા સચવાયેલાં સિંહોને રક્ષણ આપવાનાં પગલાંમાં પુષ્પાબહેનનો રાજાઓ અને એમની મરજી પ્રમાણે ચાલવાનું રાજ્યની પ્રજાએ. પણ હાથ હતો. સમગ્ર દેશના રાષ્ટ્રીય વાઇલ્ડ લાઇફ બોર્ડનાં પણ ૧૯૪૭માં દેશ આઝાદ થતાં દેશી રાજ્યોનો સવાલ અટપટો તેઓ સલાહકાર હતાં. આમ, પ્રાણીમાત્ર પ્રત્યેની સેવા એ એમનો હતો. સરદાર પટેલે એને કુનેહથી ઉકેલ્યો. એમાં સૌરાષ્ટ્રના મુદ્રાલેખ બન્યો. જૂનાગઢ રાયે થોડી મુસીબત ઊભી કરી, ત્યારે તેમની આરઝી આવાં પુષ્પાબહેન માત્ર સમાજસેવક નહોતાં, સાથોસાથ હકૂમતની લડાઈમાં પુષ્પાબહેને સક્રિય કામ કર્યું. જૂનાગઢ સાહિત્યકાર પણ હતાં. એમણે બે નવલકથાઓ પણ લખી છે. આઝાદ થતાં એની પ્રજાકીય સરકારના મંત્રીમંડળમાં એ જોડાયાં આમ છતાં એમનું મુખ્ય કામ નિરાધાર, બેહાલ અને દુઃખી અને શિક્ષણપ્રધાનની જવાબદારી સંભાળી હતી.
સ્ત્રીઓને અને બાળકોને સમાજમાં કેમ માનભેર સ્થાન મળે, એ પછી તો જૂનાગઢનું વિલીનીકરણ સૌરાષ્ટ્ર રાજ્યમાં થયું.
માટે નિરંતર પ્રયાસ કરવાનું હતું. “જ્યોતિસંઘ’ અને ‘વિકાસગૃહ' ત્યારે સૌરાષ્ટ્રની વિધાનસભાના સ્પીકરપદે રહી પુષ્પાબહેને
બહેનોની બંને સંસ્થાઓ સ્થાપવામાં એમનો અગ્ર ભાગ હતો, માર્ગદર્શન આપ્યું. આમ, રાજકીય ક્ષેત્રે પણ એમણે સફળ
એ ભૂલી ન શકાય. કામગીરી બજાવી હતી અને પં. નહેરુ અને સરદાર પટેલનાં આ બધું ધ્યાનમાં લઈને એમને ભારત સરકારે વિશ્વાસુ સાથી બન્યાં હતાં.
પદ્મભૂષણ'નો ઈલ્કાબ પણ આપ્યો હતો. બહેનો અને બાળકોના
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
