________________
પ્રતિભાઓ
૬૦૧ વતનપ્રેમી દક્ષિણ આફ્રિકાના ઉદ્યોગપતિ ઊતરીને બેસી ગયો. ગોરા ખલાસીઓ હતા, હલેસાં મારીને
બોટને દૂર લઈ ગયા. એટલામાં બીજી ટોરપીડો લાગી. આંખોની શ્રી ભૂલાભાઈ છીતાભાઈ
સામે આટલી મોટી સ્ટીમર બેસી ગઈ. અંદરવાળા બધા જ ડૂબી વતનપ્રેમી હજારો માઈલ દૂર દક્ષિણ આફ્રિકાના
ગયા. અમારી તો ચારે બાજુ અંધારું અને પાણી. એક રાત, એક જ્હોનિસબર્ગમાં વસતા ગુજરાતી શ્રી ભૂલાભાઈનો વતનપ્રેમ દાદ
દિવસ અને એક રાત. એ બોટમાં જ બેસી રહ્યા. બોટ બીજાઓને માંગી લે છે. શ્રી ભૂલાભાઈ દક્ષિણ આફ્રિકામાં ભૂલા છીતાના
પણ બચાવતી ગઈ. પછી એક કુઝરે અમને જોયા, ઊંચકી લીધા. નામથી જાણીતા છે. દક્ષિણ ગુજરાતના કિનારાના કાછીયા કણબી
કુઝરે આખી રાત બીજાઓને પાણીમાં શોધ્યા. બધા માટે ખાવાનું ભૂલા છીતાનું અસલ વતન નવસારી જિલ્લાનું ગામ સાતેમ. ભૂલા
પણ ન હતું. અમે ડરીએ, કુઝર કયાં લઈ જશે? સિંગાપુર, બ્રિટન છીતા દર વર્ષે નિયમિત રીતે જ્હોનિસબર્ગથી તેમનાં પત્ની કે જર્મની? ત્રણચાર દિવસે કિનારો આવ્યો, મુંબઈ ડોકમાં અમારું શ્રીમતી મણીબહેન સાથે નવેમ્બરથી જાન્યુઆરી-ફેબ્રુઆરી એમ રિસેપ્શન હતું. પૂરી અને બટાટાનું શાક હતું ખાધું. ત્રણ-ચાર મહિના માટે નવસારી આવીને રહે. છેલ્લાં અનેક
જે સ્ટીમર ડૂબી ગઈ તે સ્ટીમરનું નામ તિલાવા હતું. વર્ષોનો આ ક્રમ સને-૨૦૦૩ના નવેમ્બર માસથી ૨૦૦૪ના
ત્યારપછી ફરી કોઈ બીજી સ્ટીમરમાં બેસીને શ્રી ભૂલા છીતા માર્ચ-એપ્રિલ સુધી ૮૩ વર્ષની ઉંમરે પણ શ્રી ભૂલા છીતા
દક્ષિણ આફ્રિકા પહોંચ્યા. દંપતિએ જાળવ્યો છે.
શ્રી ભૂલા છીતા ગુજરાતી છ ચોપડી ભણી દક્ષિણ આફ્રિકા દક્ષિણ આફ્રિકામાં વસતા ગુજરાતીઓમાં જૂજજાજ જ
ગયેલા. ઓછા ભણતરને કારણે કોઈ ઊંચા હોદ્દાની નોકરી તો ગુજરાતીઓ ઉદ્યોગમાં પડેલા છે. શ્રી ભૂલા છીતા દક્ષિણ
મળે નહીં. કોઈ ઓળખીતા ધોબીની લોન્ડ્રીમાં ઇસ્ત્રી કરવાનું કામ આફ્રિકાના એક ગણનાપાત્ર ઉદ્યોગપતિ છે. સને ૧૯૪૩માં શ્રી
શરૂ કર્યું અને ત્યાં જ સુવાનું રાખ્યું. સામાન્ય કામકાજ કરતાભૂલા છીતાએ દક્ષિણ આફ્રિકાની મુસાફરી સ્ટીમરમાં કરેલી.
કરતા દક્ષિણ આફ્રિકામાં ત્રણ અંગ્રેજી ચોપડી ભણ્યા અને સ્ટીમરનો રૂટ મુંબઈથી ડર્બન હતો. સ્ટીમર બ્રિટીશ સ્ટીમ
અંગ્રેજીનું જ્ઞાન મેળવ્યું. ત્યારપછી શાકભાજી ઘરે-ઘરે જઈ નેવીગેશનની પેસેન્જર અને કાર્ગો સ્ટીમર હતી.
વેચવાનો ફેરિયા તરીકેનો ધંધો શરૂ કર્યો અને અંગ્રેજ શ્રી ભલાભાઈએ સને ૧૯૪૩માં મુંબઈથી દક્ષિણ મેમસાહેબોને ઘેર શાકભાજી વેચી પગભર થયા. ગુજરાતીઓની આફ્રિકાની જે મુસાફરી કરેલી તે ભૂલાભાઈના શબ્દોમાં શ્રી
વેપાર સૂઝ ઘણી ઊંચી હોય છે. શ્રી ભૂલા છીતા વેપારમાં આગળ ચંદ્રકાન્ત બક્ષીએ દક્ષિણ આફ્રિકા ઉપર લખેલ પુસ્તકમાં નીચે
નીકળતા ગયા અને દક્ષિણ આફ્રિકાના પેકેજીંગ અને પ્રિન્ટીંગ મુજબ જણાવી છે.
ઉદ્યોગમાં આગળ પડતા ઉદ્યોગપતિ બન્યા. શ્રી ભૂલા છીતા ભૂલાભાઈએ કહ્યું : ૧૯૪૩ની વાત છે. સ્ટીમર મુંબઈથી ગોલ્ડન ઇરા ગ્રુપ નામના ઔદ્યોગિક જૂથના અધ્યક્ષ છે અને ચાર દિવસ દૂર ગઈ હતી. દસ દિવસે મોમ્બાસા આવે. પાણી આજે ગોલ્ડન ઇરા ગ્રુપનો ભારે મોટો વિકાસ થયેલ છે. કડવું, મારી સાથે એક કાકા હતા. મેં કહ્યું, કાકા પાણી બહુ કડવું | દર વર્ષે નવસારી આવીને એક સામાન્ય ફલેટમાં ત્રણછે. દસ દિવસ કેવી રીતે નીકળશે? સ્ટીમરમાં 900 પ્રવાસીઓ ચાર મહિના ગાળતા શ્રી ભૂલા છીતાનો વૈભવ જ્હોનિસબર્ગના હતા. જહાજીઓ હતા અને નવા નવા સૈનિકો હતા. રાતનો સમય
વૈિભવી બંગલામાં જોવા મળે. દક્ષિણ આફ્રિકામાં રંગભેદની નીતિ હતો, સ્ટીમર પર બત્તીઓ થઈ ગઈ હતી. નીચે ગરમી લાગતી ચાલુ હતી ત્યારે એશિયનો માટે જ્હોનિસબર્ગના લેનીશિયા હતી, ઉપર ગયો. લોરીની બાજુમાં સૂઈ ગયો. ત્યાં વરસાદ પડવા વિસ્તારમાં જ રહેણાંક થઈ શકે તેવા કાયદાઓ હતા. છેલ્લા એક લાગ્યો એટલે પાછો નીચે આવ્યો. એટલામાં એક ટોરપીડો
દાયકાથી દક્ષિણ આફ્રિકાનું શાસન દક્ષિણ આફ્રિકાની પ્રજાના લાગ્યો. સ્ટીમરમાં બ્લેકઆઉટ થઈ ગયો. લડાઈનો સમય હતો. હાથમાં આવ્યું છે અને રંગભેદ નાબુદ થયો છે. શ્રી ભૂલાભાઈ ભાગંભાગ થઈ ગઈ એક લાઈફબોટમાં બધા ઊતરતા હતા, હું તેનીશિયામાં પણ એક સરસ બંગલામાં રહેતા. રંગભેદની નીતિ પણ ઊતરવા ગયો, અને ના પાડી એટલે હું પાછો સ્ટીમર પર નાબૂદ થયા પછી શ્રી ભૂલાભાઈ અને તેમના પરિવારે આવી ગયો. બીજી લાઈફબોટો ઉતારવા લાગી. સ્ટીમર હજી હોનિસબર્ગમાં એક હિલ ખરીદી અને તેના ઉપર ગાયત્રીનગર સ્ટડી હતી. પણ પાણી ભરાવા લાગ્યું હતું. એક બોટમાં હું પણ એસ્ટેટનું નિર્માણ કર્યું. જેમાં શ્રી ભૂલાભાઈ અને તેમના
Jain Education Intemational
For Private & Personal use only
www.jainelibrary.org
