________________
૫૩૮
‘બાપુ', ‘વિવિધતામાં એકતા', ‘જલિયાંવાલા બાગ' અને ‘ઑગષ્ટ ક્રાંતિ’. ‘ભારતીય દર્શન' નામનું તેમનું પુસ્તક તેમણે મરાઠીમાંથી અનુદિત કર્યું છે. ગુજરાતીમાંથી પણ ડૉ. મહેતાએ બે પુસ્તકોનું અંગ્રેજીમાં ભાષાંતર કર્યું છે જેમનાં નામ છે સિલેક્ટેડ સ્પીચીસ ઑફ મોરારજી દેસાઈ' અને નોનવાયોલન્સ ઇન ઝૉરોસ્ટ્રયન રીલિજીયન’. બંગાળી ભાષામાં પણ તેમણે એક પુસ્તક ‘સાત પદચાપ’ અંગ્રેજીમાંથી ભાષાંતરિત કર્યું છે. તેમની અતિ વિસ્તૃત અનુવાદ–પ્રવૃત્તિને પરિણામે દીલ્હીની સાહિત્ય અકાદમીનો ‘અનુવાદ પુરસ્કાર’ એમને ઇ.સ. ૧૯૯૬માં અર્પણ થયો હતો. તેમણે ‘શરચન્દ્ર ઓ ગુજરાતી સાહિત્ય’ નામનું એક મૌલિક પુસ્તક પણ બંગાળીમાં લખ્યું છે.
ભગવતીચરણ વર્માએ ઇ.સ. ૧૯૭૦માં લખેલ ‘ભૂલેબિસરે ચિત્ર’ તથા ઇ.સ. ૧૯૬૯માં લખાયેલ ડૉ. નગેન્દ્રના ‘રસસિદ્ધાંત’ નામના હિંદી પુસ્તકોનો તેમણે ગુજરાતીમાં અનુવાદ કર્યો છે. હિન્દીમાંથી ગુજરાતીમાં જે પુસ્તકોનું તેમણે ભાષાંતર કર્યું છે તેમાંનાં કેટલાંક છે ‘આઝાદીના અક્ષર કદમ’, ‘તમિળ સંસ્કૃતિ', ‘મિર્ઝા ગાલિબ’, ‘સહસ્રફેણ’, ‘સુબ્રહ્મણ્યભારતી', ‘કાકા કાલેલકર’, ‘ભીમા જોધા’ અને ‘જવાબદાર કોણ?’
પી.એચ.ડી. માટે તેમણે લખેલા મહાનિબંધનું શીર્ષક હતું મધ્યકાળના સાહિત્યપ્રકારો.' આ મહાનિબંધમાં તેમણે મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યના મહત્ત્વના સાહિત્યપ્રકારોની સવિગત ચર્ચા કરી છે. તેમનાં અન્ય વિવેચન પુસ્તકોમાં મુનશી અને શિવકુમારની નવલકથાઓનું વિવેચન આપતું પુસ્તક ‘કથાવિશેષ’ ઇ.સ. ૧૯૭૧માં પ્રકાશિત થયેલ ‘કવિતાની રમ્ય કેડી' જેમાં મધ્યકાલીન અને અર્વાચીન કવિઓની કવિતા વિષે અભ્યાસલેખો સંગ્રહિત થયા છે તે, મુખ્યત્વે ગાંધીયુગના સાહિત્યનું વિવેચન કરતું પુસ્તક ‘અનુરણન' તથા ‘કાકા કાલેલકર' પરનો લઘુગ્રંથ છે. ડૉ. મહેતાએ પરિચય પુસ્તિકાઓ પણ આપી છે. જેમનાં શીર્ષક છે ‘મધ્યકાલીન સાહિત્યસ્વરૂપો' (૧૯૬૬), ‘આશાપૂર્ણાદેવી’ (૧૯૭૮), ‘આનંદશંકર ધ્રુવ’ (૧૯૭૮) તારાશંકર બંદોપાધ્યાય વગેરે. ડૉ. મહેતા સમભાવશીલ અને આસ્વાદપૂર્વક વિવેચક છે તેની ખાતરી તેમણે ઇ.સ. ૧૯૯૬માં કરેલ ‘૧૯૯૬ નું ગ્રંથસ્થ વાડ્મય' નામની વાર્ષિક ગ્રંથસમીક્ષાના પુસ્તક પરથી થાય છે.
નવ દાયકાથી વધુ વર્ષો સુધી પૃથ્વીપટલ પર સાહિત્યપ્રવૃત્તિમાં રમમાણ રહેતા ડૉ. ચંદ્રકાંત મહેતા શતાયુ બને તેવી શુભેચ્છા.
Jain Education International
પથપ્રદર્શક
ચંદ્રભાઈ કાલિદાસ ભટ્ટ
ભરૂચ જિલ્લાના સિસોદરા ગામે ઇ.સ. ૧૯૦૪માં ચંદ્રભાઈનો જન્મ થયો હતો. તેમનું માધ્યમિક શિક્ષણ રાજપીપળામાં સંપન્ન થયું. ઇ.સ. ૧૯૨૯માં વડોદરાની કૉલેજમાંથી ‘ફિલોસોફી’ના વિષયમાં તે બી.એ. થયા.
ઇ.સ. ૧૯૩૧માં તેમણે એક વર્ષ માટે ભાવનગરના દક્ષિણામૂર્તિમાં કામગીરી કરી. ત્યારબાદ શિનોરની તથા ગવાડાની હાઈસ્કૂલમાં આચાર્ય તરીકે સેવા બજાવી. તેઓ અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કૉર્પોરેશનની શાળા-સમિતિના સભ્ય હતા. આ પદ પર રહી તેમણે શિક્ષણ-ક્ષેત્રે અનેક સુધારાલક્ષી કાર્યક્રમો યોજ્યા. તેઓએ અમદાવાદમાં ‘ચર્ચાસભા’ નું પણ આયોજન કર્યું હતું. ૧૫ થી ૨૦ શિક્ષણપ્રિય મિત્રો આ સભાની પ્રવૃત્તિમાં ભાગ લેતા.
તેઓ વીસ વર્ષ સુધી ભારતીય સામ્યવાદી પક્ષના સક્રિય સભ્ય હતા. પછીથી તેમણે રણદિવેની નીતિ સામે તથા ઇ.સ. ૧૯૬૨માં ભારત પર ચીને કરેલા આક્રમણ સામે જોરદાર વિરોધ કર્યો હતો. તેમની વિચાર-સરણી પર કાર્લ માર્ક્સ, મહાત્મા ગાંધી, રાજા રામમોહનરાય વગેરેના વિચારોનો પ્રભાવ હતો.
ઇ.સ. ૧૯૩૨ થી કરી બાવન વર્ષના સુદીર્ધ કાળ દરમિયાન તેમનાં નામે ૭૦ જેટલાં પુસ્તકો પ્રગટ થયાં છે. જેમાંનાં કેટલાંક છે ‘શિક્ષણ-ચિંતન', ‘જીવન-પથદીપિકા', ‘વિશ્વ ઇતિહાસની રૂપરેખા', ‘સોક્રેટીસ અને પ્લેટો’, ‘મધ્યયુગના જ્યોતિર્ધરો’ ‘યુદ્ધચક્ર’ વગેરે. તેમણે ઇ.સ. ૧૯૩૫માં ‘રિયે દવ લાગ્યો’, ઇ.સ. ૧૯૩૬માં ‘ચિંતાની વેદી પર’ તથા ‘ડોકિયું’ અને ‘ભઠ્ઠી’ જેવી નવલકથાઓ પણ લખી છે. બુદ્ધના જીવનચરિત્ર પરનાં બે પુસ્તકો તથા ‘પુરુષાર્થની પ્રતિમાઓ’ નામનો નાટ્યસંગ્રહ પણ આપ્યો છે.
૮૪ વર્ષની પાકટ વયે ઇ.સ. ૧૯૮૮ના નવેમ્બર માસની ૧૧મી તારીખે તેમણે મુંબઈ ખાતે આખરી શ્વાસ લીધા.
ચીમનલાલ પ્રાણલાલ ભટ્ટ
વેડછી સ્વરાજ આશ્રમના નિયામક, બાળવાર્તાલેખક, સ્વાતંત્ર્યસેનાની અને ગુજરાતી કવિ ચીમનલાલનો જન્મ ભરૂચમાં ઇ.સ. ૧૯૦૧ના નવેમ્બરની ૨૧મી તારીખે થયો હતો. ગાંધીજીએ સ્થાપેલી ગુજરાત વિદ્યાપીઠના સ્નાતક થઈ તેઓ કરાંચીમાં ચાલતા ‘શારદા મંદિર’માં શિક્ષક તરીકે જોડાયા. પછી સુરતના રાષ્ટ્રીય વિદ્યાલયમાં સેવા આપી.
ખાદીભક્ત ચુનીભાઈ મહેતા વાલોડ તાલુકાના વેડછી
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
