Book Title: Nemi Nirvanam Ek Adhyayan
Author(s): Aniruddhakumar Sharma
Publisher: Sanmati Prakashan

View full book text
Previous | Next

Page 161
________________ नेमिनिर्वाण का संवेद्य एवं शिल्प : छन्द १४७ (२६) तामरस : यह बारह वर्षों का वृत्त है । इसमें क्रमशः नगण, जगण, जगण और यगण होते हैं । यथा - नवमधुपद्वयविक्रमसज्जं यदुवर सौरभराजि तवेदम् ।। प्रतिनदि तामरसं मुखरागं कलयति चारुदलाधरलेखम् ।। (२७) प्रमिताक्षरा : यह बारह वर्णों का छन्द है । इस छन्द में क्रमशः सगण, जगण, सगण तथा सगण होते हैं । यथा - अथ मन्मथज्वलनवृद्धिविधाविव सर्पिरर्पितमनः प्रमदम् । विशदं सुगन्धि सरसं शिशिरं मधु पातुमारभत कामिजनः ।। प्रयोग के अन्य स्थल - सप्तम सर्ग - २४, २५, २६ दशम सर्ग - २ से ४४ तक (२८) भुजंग प्रयात : इस छन्द के प्रत्येक चरण में बारह वर्ण होते हैं । क्रमशः चार यगण हो जाने पर बारह अक्षर हो जाते हैं । यथा - "इहोच्चावचग्राववैषम्यनेयप्रचाराः प्रभो बिभ्रतः स्वादु तोयम् । धुनीनां भुजङ्गप्रयातं प्रवाहा दधत्याशु भङ्गं वजन्तः सुवायौ ।। (२९) प्रियंवदा : इस छन्द में क्रमशः नगण, भगण, जगण, रगण होते हैं । यथा नरवरेह रतिगेहसंनिभं जलदजालकनिभाश्मसुन्दरम् ।। इदमुपेत्य. तटमुर्वशी कथां क्तिनुते सह सुरैः प्रियंवदाम् ।। (३०) तोटक : इस छन्द में चार सगण होते हैं । यथा - समकाञ्चनलोष्टमनुन्मन सकलेन्द्रियनिग्रहबद्धरसम् । जिन तोटकमागमनस्य भवे शिरसैष बिभर्ति तपस्विगणम् ।। (३१) रुचिरा : यह तेरह-तेरह वर्णों का वृत्त है । इसमें क्रमशः जगण, भगण, सगण, जगण और गुरु होते हैं । इसके चौथे तथा नवें वर्ण के बाद यति होती है । यथा - अथैकदा सदसि दिगन्तरागतैरुपासितः क्षितिपतिभिर्महीपतिः । नभस्तलादवनितलानुसारिणीः सुराङ्गनाः सः किल ददर्श विस्मितः ।।२ १. इतिवद् तामरसं नजजाद्यः । वृ०२० ३/१५३ ३. प्रमिताक्षर सजससैवदिता । वृ० २०, ३/१४५ ५. भुजंगप्रयातं भवेद् वैश्चतुर्थिः । वृ० २०, ३/१४० ७. भूविभवेनभजरैः प्रियम्बदा । वृ० २०, ३/१४२ ९. इहतेटकमम्बुधि सैः प्रमितम् । । वृ०र०, ३१३४ ११. कुतुहेरह रुचिस योस्वगः । वृ० २०, ३/१५६ २. नेमिनिर्वाण, ७/३१ ४. नेमिनिर्वाण,१०/१ ६. नेमिनिर्वाण, ७/१९ ८. नेमिनिर्वण,७/२८ १०. मिनिर्वाण,७/३३ १२. नेमिनिर्वण, २/१

Loading...

Page Navigation
1 ... 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252