Book Title: Nemi Nirvanam Ek Adhyayan
Author(s): Aniruddhakumar Sharma
Publisher: Sanmati Prakashan

View full book text
Previous | Next

Page 162
________________ १४८ प्रयोग के अन्य स्थल - द्वितीय सर्ग - २ से ५९ तक, सप्तम सर्ग - २१ (३२) नन्दिनी : नन्दिनी तेरह वर्णों का छन्द है, जिसमें क्रमशः सगण, जगण, सगण, जगण और एक गुरु होता है । इसे ही सुनन्दिनी भी कहा जाता है । यथा - अतिथीभवन्तमथ तं वसुक्षये शिरसा बभार रविमस्तभूधरः । उपकारिणां स्वयमहो महस्विनामुपकर्तुमन्तरमतीव दुर्लभम् ।। श्रीमद्वाग्भटविरचितं नेमिनिर्वाणम् ः एक अध्ययन - प्रयोग के अन्य स्थल - सप्तम सर्ग: ३७ नवम सर्ग - I (३३) चन्द्रिका: यह तेरह वर्णों का वृत्त है । इसमें क्रमशः नगण, नगण, तगण रगण तथा गुरु होते हैं । इसमें सातवें तथा छठे वर्णों पर यति होती है । यथानलिननयननिर्गामिनिर्झरोधप्रतिमरुचिभिरह्नां क्षयेषु नूनम् । व्रजति बहुलतामीश चन्द्रिकात्र प्रतिमितमणिसानूत्थरश्मिपूगैः ।। (३४) मंजुभाषिणी : छन्द की सार्थकता नाम से प्रतीत होती है । इसमें सुन्दर शब्दों व मनोहर भावों का प्रयोग होता है । इस छन्द में क्रमशः सगण, जगण, सगण, जगण तथा दो गुरु होते हैं ।" यथा २ से ५५ तक - जनस्य चेतो भवविकारमुद्धतं समर्पयन्ती मधुकेलिनादजम् । गजेन्द्रगामिन्निह हि मञ्जुभाषिणी पिकी सदानित्यसहकारकोर ।। (३५) मत्तमयूर : इस छन्द में क्रमशः मंगण, तगण, यगण, सगण तथा गुरु होता है। इसके चौथे, नवें वर्णों पर यति होती है । यथा मार्तण्डारिस्या (श्या) मलसत्काम्बुदजातौ शैलाधीशे निर्मलनानागुणका । सद्यः पुष्पामोदगुणानन्दित भृङ्गं किं किं नास्मिन्मत्तमूयरं वनमीश ।। " (३६) वसन्ततिलका : इस छन्द के प्रत्येक चरण में क्रमशः तगण, भगण तथा दो जगण और दो गुरु होते हैं ।" काश्यप मुनि ने इसे 'सिंहोन्नता' कहा है । सैतव मुनि ने 'उद्घार्षिणी' तथा पिंगल ने मधुमाधवी कहा है । यथा - अभ्युल्लसन्नयनवारिरुहस्मितायाः, स्वप्नान्तरातिशयदर्शनविस्मितायाः । तस्याः पुरः परिणतार्थपदैर्वचौभिः, श्यामा विराममिति काचिदुवाच देवी । ।" - १. सजसा जगौ यदि तदा सुनन्दिनी । वृ० २०३ / १५८ की पादटिप्पणी ३. ननतरगुरुभिश्चन्द्रिकाश्वर्तुभिः ।। वृ० २०, ३ / १५९ सजसा जगौ भवति मञ्जुभाषिणी । । वृ० १०, ३/१५८ ७. वेदैरन्यैम्र्तो य स गा मत्तमयूरम् ।। वृ० २०, ३/१५७ उक्ता वसन्ततिलका तभजाजगौगः । वृ० २०, ३ / १६४ ९. २. नेमिनिर्वाण, ९/१ ४. नेमिनिर्वाण, ७/३४ ६. नेमिनिर्वाण, ७/३५ ८. नेमिनिर्वाण, ७/३६ १०. नेमिनिर्वाण, ३/१

Loading...

Page Navigation
1 ... 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252