Book Title: Nemi Nirvanam Ek Adhyayan
Author(s): Aniruddhakumar Sharma
Publisher: Sanmati Prakashan

View full book text
Previous | Next

Page 227
________________ नेमिनिर्वाण : प्रभाव एवं अवदान २१३ मनस्वी की द्विविध वृत्ति तथा अन्य श्लोक में धन की त्रिविध गति का वर्णन किया गया है - "कुसुमस्तबकस्येव द्वयी वृत्तिर्मनस्विनः । मूर्षि वा सर्वलोकस्य शीर्यते वनेऽथवा ।" "दानं भोगो नाशस्तिनो गतयो भवन्ति वित्तस्य । यो न ददाति न भुक्ते तस्य तृतीया गतिर्भवति । । नीतिशतक के इन दोनों श्लोकों की शैली का प्रभाव नेमिनिर्वाण में राजा समुद्रविजय के वर्णन में दृष्टिगत होता है - “यस्मिन्भुवो भरि सत्यसन्धे त्रयी गतिभूमिभृतां बभूव । तत्पादसेवा मरणं रणे वा क्वचिन्निवासो विपुले वने वा ।।१२ कुमारदास का वाग्भट पर प्रभाव : (२) कुमारदासविरचित निम्नलिखित श्लोक - “वयः प्रकर्षादुपचीयमानस्तनद्वयस्योद्ववहनत्रमेण । अत्यन्तकाय वनजायताझ्या मध्यो जगामेति ममैव तर्कः । ।३ का वाग्भटकृत नेमिनिर्वाण के निम्नलिखित श्लोक पर स्पष्ट प्रभाव है - "दुरुद्वहस्तनभारधारणत्रमागमादिव तनुमध्यदेशया । परिष्कृतामनुकृतकल्पशाखया प्रभावतस्तनुलतया पवित्रया । । (२) कुमार दास कृत अयोध्यावर्णन का प्रभाव वाग्भटकृत द्वारवती नगरी के वर्णन में स्फुटरूप से परिलक्षित होता है । इस सन्दर्भ में जानकीहरण और नेमिनिर्वाण का अधोलिखित श्लोक तुलनीय है। जानकीहरण - “आसीदवन्यामति भोगभाराद् दिवोऽवतीर्णा नगरीव दिव्या । क्षत्रानलस्थानशमी समृद्धया पुरामयोध्येति पुरी परार्ध्या । ।५ - एवम् नेमिनिर्वाण “तत्र प्रसिद्धास्ति विचित्रहा रम्या पुरी द्वारवतीति नाम्ना। पर्यन्तविस्तारिविशालशालच्छायाछविर्यत्परिखापयोधिः । । ६ १. नीतिशतक, श्लोक २६, ३५ ३. जानकीहरण,१/३२ ५. जानकीहरण,१/१ २. नेमिनिर्वाण, १/६२ ४. नेमिनिर्वाण, २/३१ ६. नेमिनिर्वाण,१/३४

Loading...

Page Navigation
1 ... 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252