Navkar Mahamantra Ek Adhyayan

Author(s): Chhaya Shah
Publisher: Chhaya Shah

Page 8

તેની સમીક્ષા કરી, વિદ્વાનજનો પાસે બેસી શંકાઓનું નિરાકરણ કર્યું. આમ, આ આખાય પુરુષાર્થને અંતે જે પ્રાપ્ત થયું તેનો સારાંશ આ પુસ્તકમાં રજૂ કરવા પ્રયત્ન કર્યો છે. આ પુસ્તકના વિષયની નવ પ્રકરણમાં ચર્ચા કરી છે. (પ્રથમ પ્રકરણમાં ભૂમિકા રૂપે મંત્રની શાસ્ત્રીય વ્યાખ્યાઓ મૂકી છે. નવકાર એ એક મંત્ર છે તેથી મંત્રની પરિભાષા મૂકવી અગત્યની છે. મંત્રની પરિભાષામાંથી નવકારમંત્ર અંગે સામાન્ય માહિતી પ્રાપ્ત થાય છે ને પછી બીજા મંત્રોમાં ન હોય તેવી નવકારમંત્રની વિશિષ્ટતાઓ દર્શાવી તેની વિશિષ્ટ માહિતી પણ આપી છે. - બીજા પ્રકરણમાં શ્રી નવકારમંત્રના દેહ સ્વરૂપનું દર્શન કરાવ્યું છે. તેમાં નવકારદેહના અભ્યદય, નવકારદેહના વિવિધ નામો અને નવકારદેહના અંગોનું વર્ણ કર્યું છે. - ત્રીજા પ્રકરણમાં શ્રી નવકારમંત્રનો અક્ષરદેહ વર્ણવ્યો છે. નવકાર એ એક મંત્ર છે. અને મંત્ર એ અક્ષરોની વિશિષ્ટ સંકલનાછે તેથી તેના અક્ષરો મહત્ત્વપૂર્ણ છે. આ પ્રકરણમાં નવકારમંત્રના અક્ષરોની સંખ્યા, અક્ષરોનું વિશ્લેષણ, અક્ષરોમાં રહેલો બીજમંત્ર, અક્ષરોની વિશિષ્ટતા, અક્ષરોની ઇત્યાદિ કડીઓ એકત્ર કરી છે.
ચતુર્થ પ્રકરણમાં નવકારમંત્રના અર્થદેહનું દર્શન કરાયેલું છે. મંત્રનો અર્થ એ જ મંત્રનું હાર્દ છે, એ જ મંત્રસિદ્ધિ છે. અહીં નવકારમંત્રનો શબ્દાર્થ, ભાવાર્થ, અને ગૂઢાર્થ બતાવી મંત્રનું ઊંડાણ રજૂ કર્યું છે.
પંચમ વિશાળ પ્રકરણમાં શ્રી નવકારમંત્રમાં સ્થિત આરાધ્ય તત્ત્વો એવાં પચપરમેષ્ટિનું સ્વરૂપ બતાવ્યું છે. પરમેષ્ઠિ એટલે પરમ-શ્રેષ્ઠ સ્થાને રહેલા અર્થાત્ શ્રેષ્ઠ અવસ્થાને પામેલા. આ શ્રેષ્ઠ અવસ્થા જુદી જુદી દૃષ્ટિએ છે. (૧) પ્રથમ પદે બિરાજમાન પરમાત્મા શ્રી અરિહંત દેવ સત તત્ત્વોના આદ્યપ્રકાશક અને સદુ ધર્મના અદ્યસ્થાપક પરમેષ્ઠિ છે. (૨) તત્ત્વોના સંપૂર્ણ જ્ઞાનનું અને ધર્મના સર્વોચ્ચ પાલનનું આત્મત્તિક ફળ જે મોક્ષ અર્થાતુ આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપની જે પ્રકટદશાને વરેલા સિદ્ધ ભગવંત એ બીજા પરમેષ્ઠિ છે. (૩) ધર્મનું તત્ત્વમિશ્રિત મખ્ય સ્વરૂપ જે પંચાચાર તેના સ્વયં પાલક અને અન્યમાં પ્રચારક આચાર્ય ભગવંત છે. (૪) ચોથા પરમેષ્ઠિ ઉપાધ્યાયજી મહારાજ તે ઉક્ત તત્ત્વ અને ધર્મના પ્રતિવાદક જે સૂત્ર-સિદ્ધાંતો-આગમોના પાઠક છે. (૫) સાધુ મહર્ષિઓ અરિહંતની આજ્ઞાથી સ્વકીય સર્વા ગણ જીવનને નિયંત્રિત બનાવી, યોગ્ય સુગુરુની નિશ્રાએ આત્મહિતકારી એવી પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્તિ-માર્ગરૂપ સાધુતાને અહોનિશ અપનાવતા પંચમ પરમેષ્ઠિ પદને અલંકૃત કરે છે.
છઠ્ઠા પ્રકરણમાં નવકારમંત્રની આરાધના વિશે માહિતી એકત્ર કરી છે. જૈન તત્ત્વવિચારકોનો એવો આગ્રહ છે કે આ મંત્રનો કેવલ શબ્દોચ્ચાર ન કરતાં તેનું ધ્યાન પણ ધરવું જોઇએ. ધ્યાનની પૂર્વભૂમિકા, ધ્યાન માટેનું સ્થાન, વસ્ત્રો, આસન તથા ધ્યાન કરવાની અલગ અલગ ભૂમિકાઓ, રીતો, આરાધના દરમ્યાન સાધકને થતા અનુભવો ઇત્યાદિનું વર્ણન કરેલ છે.
સાતમા પ્રકરણમાં નવકારમંત્રનું મહાત્મદર્શાવ્યું છે. આગમગ્રંથોમાં, વિવિધ અલભ્ય પુસ્તકોમાં, સ્વાનુભવોમાંથી નીકળેલા સત્યોમાં આ મંત્રનું જે માહાભ્ય, પ્રભાવ, અનુભવ બતાવ્યો છે તે આ પ્રકરણમાં સંકલિત કર્યું છે. Gઝ