Navkar Mahamantra Ek Adhyayan

Author(s): Chhaya Shah
Publisher: Chhaya Shah

Page 6

પુરોવચન
ભારતીય ઉપખંડ સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસમાં ધર્મ આગવું સ્થાન ધરાવે છે. ભારતના ધર્મો વિશે વિવિધ ગ્રંથો લખાયા છે. જેમાં ભારતીય ધર્મ-સંપ્રદાયો તેમજ એનાં ઇતિહાસ, સાહિત્ય, તત્ત્વદર્શન અને આચાર અંગે છેલ્લા થોડાં વર્ષોથી તલ સ્પર્શી સંશોધન થયું છે. આ સર્વેમાં શૈવ, વૈષ્ણવ અને જૈન માર્ગો અગ્રસ્થાને રહેલા છે. આમાં પણ જૈન ધર્મ તથા જિનપૂજામાં પ્રચાર અને મહત્ત્વ વિશેષ જોવા મળે છે. જૈન ધર્મ ભારત વર્ષની ભૂમિમાં ઘણો પ્રાચીન છે. અને એની વ્યાપ્તિ પ્રત્યેક સંપ્રદાય અને પંથમાં થયેલી જોવા મળે છે. જૈન ધર્મના વિકાસ અને પ્રસાર સાથે એના અનુયાયીઓમાં કેટલીક જુદીજુદી વિચાર શ્રેણીઓ અને કાર્યશ્રેણીઓ ઘડાઈ. પરંતુ “શ્રી નવકાર મંત્ર” સર્વ શ્રેણીઓએ સમાન પણે સ્વીકારેલો જોઇ શકાય છે. જે આ મંત્રની આગવી વિશેષતા છે. “શ્રી નવકાર મંત્ર” ની વિશિષ્ટતાને ધ્યાનમાં રાખીને જૈન તથા જૈનેત્તર સિદ્ધાંત વાદીઓએ આ મંત્રને મહામંત્ર, શ્રેષ્ઠ મંત્ર, રત્ન ચિંતામણી મંત્ર, મંત્રાધિરાજ સિદ્ધમંત્ર, સર્વ મંત્ર, સંગ્રાહક સ્વરૂપ, લોકોતર મંત્ર, શાશ્વત મંત્ર અનાદિ સિદ્ધમંત્ર જેવી ઉપમાઓ આપી છે.
શ્રી નવકાર મંત્ર વિશે. શ્રી તીર્થકર પરમાત્માઓએ શ્રુત કેવલી ભગવંતોએ, મહર્ષિઓએ, ગીતાર્થ ગ્રંથકારોએ આગમ ગ્રંથોમાં અનુભવાત્મક વિશ્લેષણ આપ્યું છે. વળી, નવકાર મંત્રમાં જેને નમસ્કાર-રિહંતા, સિદ્ધાર્જ, મારિયા, વગાથાને, સાહૂ કરવામાં આવ્યા છે તે પદો વ્યક્તિવાચક નહીં પણ જાતિ વાચક છે. ગુણવાચક હોવાથી શ્રી નવકાર મંત્ર સર્વવ્યાપક અને સનાતન રહ્યો છે.
આ મંત્ર વાસ્તિવક છે. માનવીના ચારિત્ર્ય વિકાસમાં સહાયભૂત થાય છે. આ મહામંત્રના મનન, સ્મરણ ચિંતનથી પૂર્વાજિત કાષાયિક ભાવોમાં ચોક્કસ પણે પરિવર્તન આવે છે. આ મંત્રના અક્ષરોનું વિશિષ્ટ સંકલન તેના આરાધકને ઇચ્છિત ફળ આપે છે.તેને નિર્મળ બનાવે છે. તેના વ્યક્તિત્વને પૂર્ણરૂપ આપે છે. આ મંત્ર વૈજ્ઞાનિક દષ્ટિ ધરાવે છે. ગુરુ પાસે વિધિપૂર્વક શ્રી નવકારમંત્રની આરાધના કરવાથી ટૂંક સમયમાં તેનો પ્રભાવ પ્રદશિત થાય છે.
અનેક ભાવિક જેઓ ભક્તિભાવથી દેવદર્શને જાય છે. નિત્યપૂજા અને મંત્રપાઠ પણ કરે છે. પરંતુ પ્રતિમાજીના દર્શન કરતી વખતે કે મંત્રપાઠ કરતાં તેના સ્વરૂપનાં વિવિધ લક્ષણોનું નિરીક્ષણ ભાગ્યે જ કરે છે. દરેક ધર્મમાં અનેકાનેક દેવી દેવીઓ છે ને એમાંના દરેક દેવતાને પોતાનું વિશિષ્ટ સ્વરૂપ અને મંત્ર આરાધના હોયછે.જૈન ધર્મમાં શ્રી તીર્થકરની નિત્ય પ્રતિમા પૂજા અને શ્રી નવકારમંત્રના પાઠ કેન્દ્રસ્થાને છે. તેથી દરેક જૈન નિત્યપૂજા અને આ મંત્રનું સ્મરણ પરમ લાભદાયી હોવાનું માને છે. આ સંદર્ભમાં ડો. છાયા બહેનને એમના ઉચ્ચ અભ્યાસના વિષય તરીકે શ્રી નવકાર મંત્ર ભૂમિકા સ્વરૂપે મંત્રની પરિભાષા અને મંત્ર તરીકે નવકાર મંત્રની વિશિષ્ટતાઓ દર્શાવી, શ્રી નવકાર મંત્રનું દેહ-સ્વરૂપ, મંત્રનો અક્ષર દેહ અર્થદેહ, શ્રી પંચપરમેષ્ઠિનું સ્વરૂપ, શ્રી નવકાર મંત્રની આરાધના તેનું માહાત્મય અને છેલ્લે શ્રી નવકારમંત્રનું વૈજ્ઞાનિક વિશ્લેષણ વિસ્તૃત રીતે કર્યું છે. | જૈન કુળમાં જન્મેલાં અને શ્રી નવકારમંત્ર પ્રત્યેની અપાર શ્રદ્ધા ધરાવતા અને આરાધના દ્વારા સ્વાનુભવથી પ્રેરાયેલા ડો. છાયાબહેન શાહે એમની શ્રી નવકારમંત્ર પ્રત્યેની આધ્યાત્મિક ભાવનાની ફળશ્રુતિ રૂપ “શ્રી નવકાર મંત્ર એક અધ્યયન” ગ્રંથ સ્વરૂપે પ્રગટ કરે છે. તેથી આનંદ અનુભવું છું. ડો. છાયાબહેનનો આ પ્રયત્ન શ્રી નવકારમંત્રનો તાત્ત્વિક પરિચય સાધવામાં અભ્યાસુઓ અને જિજ્ઞાસુઓને ઉપયોગી નીવડે એમ છે. હું આ પ્રયત્નનો સાદર સમાદર કરી સાભિનંદન આપું છું. તા. ૨૨-૪-૨૦૦૫
પ્રા. ડો. રામજીભાઈ ઠા. સાવલિયા એમ.એ., પી.એચ.ડી. મહાવીર જ્યુતિ
અધ્યાપક જૈન સં. ૨૫૩૧
શેઠશ્રી ભોળાભાઈ જેસિંગભાઈ અધ્યયન, સંશોધન વિદ્યાભવન, ચૈત્ર સુદ-૧૩
આશ્રમરોડ, અમદાવાદ-૯.
ઇOR