Navkar Mahamantra Ek Adhyayan

Author(s): Chhaya Shah
Publisher: Chhaya Shah

Page 7

આમુખ
ગુજરાત વિદ્યાપીઠમાં સ્થાપિત “આંતરરાષ્ટ્રીય જૈન વિદ્યા અધ્યયન કેન્દ્રમાં જૈનદર્શનનો ૧૯૯૭૯૮માં પારંગતનાં અભ્યાસ ડો. સ્વ. મધુબેન સેનની પ્રેરણાથી પૂર્ણ કર્યો. અનુપારંગતનો આગળ અભ્યાસ કરવાની ઇચ્છા થઇ. વિદ્યાપીઠે ઉદારતાપૂર્વક અનુમતિ આપી. જૈનદર્શનમાં અનુપારંગતના અભ્યાસક્રમના ભાગરૂપે મારે જે શોધનિબંધ લખવાનો હતો તેના વિષય માટે મન વિચારશીલ હતું. યોગાનુયોગ ત્યારે, મારાથી ઉંમરમાં નાના પણ જ્ઞાનમાં પ્રૌઢ એવા મારા આત્મીય સખી દિપ્તીબેન મુંબઇથી અમદાવાદ આવ્યા. મેં તેમને કોઈ વિષય સૂચવવા જણાવ્યું ને અચાનક તેમના મુખમાંથી શબ્દો સરી પજ્યા કે તમે “નવકાર મહામંત્ર' પર શોધિનબંધ કેમ નથી લખતા? કોણ જાણે કેમ એમના શબ્દો મારા મનરૂપી ખોબામાં એકદમ ઝીલાઈ ગયા ને પળભરમાં મેં નિર્ણય લઈ લીધો. મારા આ નિર્ણય વિષે મે કેન્દ્રના અધ્યક્ષ શ્રીમતી નિરંજનાબેનને જણાવ્યું. તેમણે પણ સહર્ષ અનુમતિ આપી. વળી, મારા આ નિર્ણયને પ્રોત્સાહિત કરી તેને માટે યોગ્ય માર્ગદર્શન આપવા માટે ડો. આર.ટી. સાવલિયા સાહેબે પણ મંજૂરી આપી. ડો. સાવલિયા સાહેબનો અજોડ સહકાર, પ્રોત્સાહન, યોગ્ય માર્ગદર્શન વગર ખરેખર આ કાર્ય શક્ય બન્યું ન હોત, તેમણે દર્શાવેલ “શ્રીનવકાર : એક અધ્યયન' એ શીર્ષક નીચે આ શોધનિબંધ પૂર્ણ કર્યો.
આમ તો આ મહામંત્ર વિષે ભૂતકાળ-વર્તમાન અને ભવિષ્યમાં પણ ઘણું સાહિત્ય ઉપલબ્ધ હતું છે. અને હશે. મેં આ મહામંત્ર ને “એક અધ્યયન' ના વિષય તરીકે કેન્દ્રિત કરી તેના વિવિધ પાસાનો અભ્યાસ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. અને તે અભ્યાસનો સાર આ પુસ્તક રૂપે પ્રગટ કર્યો છે. વિધ્વજનોના મનને તે ડોલાવશે ભાવિકોના હૃદયને ભીંજાવશે અને સાધક આત્માઓને સાચો માર્ગ ચીંધશે એ અપેક્ષા સાથે આ પુસ્તક લેખન કર્યું છે.
જૈન કૂળમાં જન્મેલાને નવકારમંત્ર પ્રત્યેની શ્રદ્ધા વારસાગત મળેલી હોય છે. આ મંત્ર જૈનોમાં ઘરે ઘરે પ્રસિદ્ધ છે. જૈન ધર્મનું કંઈ પણ શાસ્ત્રીય જ્ઞાન ન ધરાવતો હોય તેવો પ્રત્યેક જૈન ઓછામાં ઓછું ‘નવકાર મહામંત્રી જેટલું જ્ઞાન અવશ્ય ધરાવતો હોય છે. જૈનો આ મંત્રનું સ્મરણ સુખદુ:ખ આદિમાં કરતા હોય છે. આ મંત્રનું સ્મરણ પરમ લાભદાયી છે. એમ બધા જ જૈનો પરાપૂર્વથી માનતા આવ્યા છે ને માને છે. જૈન દર્શનમાં શ્રી “નવકાર મહામંત્ર'ના સૂત્રનું અને તેના અર્થનું સૌથી ઊંચુ સ્થાન સ્વીકારવામાં આવ્યું છે તેનું પ્રધાન કારણ એ છે કે – વિશ્વના સમસ્ત પ્રાણી ગણમાં સર્વોચ્ચ શક્તિ, બુદ્ધિ, સંયોગ અને સામગ્રીની વિશિષ્ટતા ધરાવનારા માનવના અવતારમાં એ વિશિષ્ટતાને અનુરૂપ ચરમ આદર્શ કયો, અર્થાત્ અંતિમ જીવનસાધ્ય શું, તેમ જ તેની સુંદર અને સમીચિત સાધના કઈ તથા એ સાધ્ય સાધના દિસતુ તત્ત્વોના ઉપદેષ્ટા કોણ ? એનો નમસ્કાર મહામંત્રમાં નિર્દેશછે. જગતના જીવમાત્રના સર્વશ્રેષ્ઠ ઉપકારક, ઉપદેશમાર્ગ અને ઉપકારરૂપ ફળનો આમાં ઉલ્લેખ છે. વર્તમાન જીવનમાં અનુપમ આશ્વાસન, સંપૂર્ણ શાન્તિ અને પવિત્ર પ્રેરણા આપનાર શ્રેષ્ઠતમ આદર્શો આમાં દર્શાવેલા છે.
જૈનકુળમાં જન્મ મળ્યો છે તેથી ગળથુથીમાંથી જ આ નવકારમંત્ર સાંભળવા મળ્યો છે. આ મહામંત્ર વિશે સંશોધન કરવાનો અવસર મને પ્રાપ્ત થયો તેને હું મારો પરમ ભાગ્યોદય માનું છું. જૈન શ્રતસાગરમાં વિહરણ કરતાં કરતાં આ મંત્ર વિશે વિધ-વિધ રહસ્યો-ઊંડાણો પ્રાપ્ત થયાં. સ્વયં એની આરાધના કરતાં સ્વાનુભવ પણ ઉમેરાયો, આધુનિક દૃષ્ટિથી પણ તેનું નિરીક્ષણ કર્યું, અન્ય સાથે છે છે