________________
ચેતાતંત્ર (Nervous system) વિષે પ્રાથમિક માહિતી
• ત્રણ, ચાર અને છ નંબરની ચેતાને અનુક્રમે ઓક્યુલોમીટર (Oculomotor), Elscll242 (Trochlear) 2477 ROSYZY-34 (Abducens) કહે છે. આ ત્રણેય ચેતાઓ આંખના ડોળાને ફરતો રાખવાના સ્નાયુઓને ચેતાન્વિત કરે છે, જેમાંની એક પણ ચેતાને અસર થાય તો આંખ ત્રાંસી બને અથવા એકને બદલે બબ્બે (ડબલ) દશ્યો દેખાય.
• પાંચ નંબરની-ચેતાને ટ્રાઈજેમિનલ (Trigeminal) કહે છે, જેની કામગીરીમાં મુશ્કેલી સર્જાય તો મોઢાના-જડબાના સ્નાયુ કમજોર થાય અથવા મસ્તક પરની સંવેદનાઓનું યોગ્ય પૃથક્કરણ ન થાય અથવા ખોટી વેદના થાય, જેને ટ્રાઈજેમિનલ ન્યુરાસ્જિઆ કહે છે. (જુઓ પ્રકરણ-૭). જીભ પરથી સ્વાદ આ ચેતા દ્વારા જ મગજને પહોંચે છે.
• સાત નંબરની ચેતાને ફેસિઅલ (Facial) નર્વ કહે છે. તેનો લકવો થાય તો મોટું વાંકું થાય છે, તે બાજુની આંખ બંધ થઈ શકતી નથી. આ જાણીતા રોગને “બેલ્સ પાલ્સી' કહે છે.
૦ આઠ નંબરની નસ (Vestibulocochlear) વેસ્ટીબ્યુલો કોકલીઅર છે. તેને નુકસાન થાય તો બહેરાશ અથવા શારીરિક અસંતુલનના રોગો થાય છે. વર્ટિગો (ચક્કર આવવાં) સામાન્ય રીતે આ ચેતામાં થતી ગરબડથી થાય છે.
• નવ અને દસ નંબરની નસને અનુક્રમે (Glossopharyngeal) ગ્લોસોફેન્શિઅલ અને વેગસ (Magus) કહે છે. તેમનું મુખ્ય કામ ખોરાક ગળવાનું તથા સ્વરપેટીના સ્નાયુઓને યોગ્ય રીતે કાર્યરત કરવાનું છે. વિશેષમાં વેગસચેતા શરીરની અનેક અનૈચ્છિક ક્રિયાઓ પર નિયંત્રણ કરતી હોઈ, તે autonomic nervous systemનું ખૂબ અગત્યનું અંગ છે.
• અગિયાર નંબરની ચેતા એક્સેસરી (accessory) ચેતા કહેવાય છે. તે ગળાના ઐચ્છિક સ્નાયુઓ પર નિયંત્રણ કરે છે, જ્યારે બાર નંબરની હાયપોગ્લોસલ (Hypoglossal) ચેતા જીભના સ્નાયુઓના હલનચલન માટે કાર્યરત છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
