________________
મૂવમેન્ટ ડિસ્ઓર્ડર્સ અને ડિસ્ટોનીઆ
મનુષ્યના શરી૨નું હલનચલન અને ગતિવિધિ જે મહદઅંશે ઇચ્છાવર્તી છે, તે મુખ્યત્વે ત્રણ પ્રકારના જ્ઞાનતંતુઓના સમૂહ પર અવલંબે છે, જેને તંત્ર અથવા system કહી શકાય. (૧) પિામિડલ સિસ્ટમ
(૨) પેપિરામિડલ સિસ્ટમ
(૩) એક્સ્ટ્રાપિરામિડલ સિસ્ટમ
આ ત્રણેયમાં એક નંબર મુખ્ય છે. તેની કાર્યવાહીમાં અવરોધ આવે તેને આપણે લકવો કહીએ છીએ એટલે કે જે તે જ્ઞાનતંતુઓની કાર્યવાહી બગડતાં તેટલાં અંગો કામ કરતાં અટકે અને તેમાં હળવે હળવે કડકપણું (સ્પાસ્ટિસિટી) પેદા થાય.
(૧) આ પિરામિડલ સિસ્ટમ મગજના ફ્રંટલ લોબના પાછલા ભાગમાં અને થોડેક અંશે પેરાઇટલ લોબના આગલા ભાગમાં આવેલા કોષસમૂહોમાંથી પેદા થઈ, કોરોના રેડીએટા બનાવી પછી બેઝલ ગેઝ્લીઆની વચ્ચે આવેલી ઇન્ટર્નલ કૅપ્સ્યૂલના પાછલા ભાગમાંથી પસાર થઈ સેરિબ્રલ પીડન્કલમાંથી નીચે ઊતરી પિરામિડલ ટ્રેક્ટ્સ બનાવે છે. પછી બે બાજુના મગજની નસો ક્રૉસ કરીને પોતાનાથી સામેની બાજુએ મેડ્યુલામાં ઊતરી કોટિર્કોસ્પાઇનલ ટ્રેક્ટના નામથી કરોડરજ્જુમાં નીચે ઊતરે છે અને કરોડરજજુમાં આવેલા સ્પાઇનલ કોષો કે જે હાથપગની હલનચલનની પ્રક્રિયાને કંટ્રોલ કરે છે તેને મળે છે. આ સ્પાઈનલ કોષો (લોઅર મોટર ન્યુરૉન) મગજમાંથી નીચે આવતી આજ્ઞાઓ સૂચનાઓને સ્પાઇનલ ચેતાઓ દ્વારા સ્નાયુઓને પહોંચાડે છે અને તેથી જે તે ક્રિયા માટે તેના ઉપર મગજનાં સ્પંદનો, મગજની આજ્ઞાઓ મોકલે છે. જેથી જે તે ક્રિયાનો હલનચલનનો ઉદ્ભવ થાય છે. આ કામમાં સેકંડનો ક્ષણિક ભાગ લાગે છે. આમ મગજનો ફ્રૂટલ લોબ આખી સિસ્ટમનો મુખ્ય ભાગ છે. સાથે સાથે મગજનો બીજો એક ભાગ જેને સપ્લિમેન્ટરી મોટર કૉર્ટેક્સ કહે છે, તે હલનચલન પૂર્વે કેટલાક સંદેશા પેદા કરે છે. તેનો પણ અગત્યનો ફાળો છે. પિરામિડલ સિસ્ટમમાં ક્ષતિ થાય તો લકવો થાય.
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
Jain Education International
