________________
ક્રમબદ્ધપયાથ
' ઉકત કથનેના આધારે તે લેકે કહે છે કે કેવળી ભગવાન પરને તે વ્યવહારથી જાણે છે, નિશ્ચયથી તે જાણતા નથી અને વ્યવહાર અસત્યાર્થ છે-જેમ કે સમયસાર ગાથા ૧૧ માં કહ્યું છે -
"ववहारोऽभूयत्थो भूयत्थो देसिदो दु सुद्धणओ। વ્યવહાર અભૂતાર્થ છે અને નિશ્ચયનય ભૂતાર્થ છે.”
આ રીતે જ્યારે કેવળી ભગવાન પરને જાણતા જ નથી, તે પછી સમસ્ત પ્રત્યેની ભવિષ્યની પર્યાને જાણવાની વાત જ કયાં રહી જાય છે?
પરંતુ તેમનું આ કથન પણ પૂર્વાપર-વિચાર રહિત છે. કેમ કે એક તે પરને ન જાણવાથી પરના ભવિષ્યને ન જાણવાની વાત કહેવી એ તે કાંઈક સમજવામાં પણ આવી શકે છે, પણ પિતાના ભવિષ્યને ય નથી જાણતા એ કેવી રીતે સિદ્ધ થશે? તેથી એ સિદ્ધ થઈ શકતું નથી કે તેઓ ભવિષ્યને જાણતા નથી.
બીજી સર્વથી અધિક મહત્વની વાત એ છે કે તેમણે ઉક્ત કથનના મર્મ ઉપર ધ્યાન જ આપ્યું નથી. જે ઉક્ત કયનેને પૂર્વાપર સારી રીતે જોઈ લેવામાં આવે તે બધું જ સ્પષ્ટ થઈ જાય છે. તે
ઉક્ત સંપૂર્ણ કથન “સ્વાશ્રિતો નિશ્ચય , પતિ રચવા ” સ્વાશ્રિત કથનને નિશ્ચય અને પરાશ્રિત કથનને વ્યવહાર કહે છે – આ વ્યાખ્યા ધ્યાનમાં રાખીને કરવામાં આવેલ છે. કે જેને નિયમસારની ઉક્ત ગાથાની સંસ્કૃત ટીકામાં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે.
જેમાં “સ્વ”ની જ અપેક્ષા હોય, તે નિશ્ચયકથન છે અને જેમાં “પર”ની અપેક્ષા આવે, તે વ્યવહારકથન હેાય છે. તેથી કેવળી ભગવાન પિતાના આત્માને દેખું-જાણે છે-આ નિશ્ચયથન થયું અને તેઓ પરને દેખું-જાણે છે-આ વ્યવહારકથન થયું ઉક્ત કથનનું તાત્પર્ય માત્ર એટલું છે. તેઓ પરને વ્યવહારથી જાણે છે-એને અર્થ એ કદાપિ નથી કે તેઓ પરને જાણતા જ નથી.
