________________
ક્રમબદ્ધપર્યાય
૪૪
- આ પ્રકારે પ્રત્યેક દ્રવ્ય પિતે જ પિતાના ક્રમબદ્ધપરિણામનું કર્તા છે. ૧
આ જ વાતને જે વસ્તુ સ્વરૂપ તરફથી વિચાર કરવામાં આવે તે આ જ નિષ્કર્ષ ઉપર પહોંચીશું, કેમ કે નિત્યતાની જેમ પરિણમન પણ પ્રત્યેક દ્રવ્યને સ્વભાવ છે. જે વસ્તુને જે સ્વભાવ છે, તેના હેવામાં પરના સહયોગની શી જરૂર છે? જે દ્રવ્યને પિતાના પરિણમનમાં પરની અપેક્ષા હેય તે પછી તે તેને
સ્વભાવ જ કયાં રહ્યો? દ્રવ્ય શબ્દ જ દ્રવણશીલતા-પરિણમનશીલતાને ઘાતક છે. જે સ્વયં પ્રવે-પરિણમે, તેને જ દ્રવ્ય કહે છે.
પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં એક દ્રવ્યત્વ નામને સામાન્યગુણ છે-શક્તિ છે. તેને કારણે જ દ્રવ્ય પરિણમનશીલ છે. પરિણમનશીલતા દ્રવ્યને સામાન્ય ધર્મ છે, સહજ ધમ છે, સ્વાભાવિક ધર્મ છે, પરનિરપેક્ષ ધર્મ છે.
જ્યારે પ્રત્યેક દ્રવ્ય સ્વયં પિતાનાથી દ્રવી રહ્યું છે, પિતાના નિયમિત પ્રવાહમાં વહી રહ્યું છે, સહજ ક્રમબદ્ધ પરિણમી રહ્યું છે; તે પછી એવી શી આવશ્યકતા છે કે તે પોતાના ક્રમને ભંગ કરે? વસ્તુના સ્વરૂપમાં એવી શી અડચણ છે કે તે પોતાની ચાલ બદલે? અને શા માટે બદલે ? તેને શી જરૂર છે પિતાની ચાલ બદલવાની?
બદલે પણ કેવી રીતે? કે જ્યારે પ્રત્યેક દ્રવ્યની પ્રત્યેક પર્યાય સ્વ-અવસરે જ થાય છે. પહેલાં જ સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે જેટલા ત્રણ કાળના સમયે છે, તેટલી જ પ્રત્યેક દ્રવ્યની પર્યાયે છે અને એક-એક પર્યાય એક એક સમયમાં અંકિત છે. જે એક પર્યાયને પિતાના સ્થાન (સમય)થી ખસેડવામાં આવશે તે તે સ્થાન (સમય) ખાલી થઈ જશે. તે સ્થાન (સમય)ની પૂર્તિના હેતએ બીજી પર્યાય ક્યાંથી આવશે? જે ઈષ્ટ પર્યાયને આપ લાવવા ઈચ્છે છે, તેને જે પિતાના સ્થાન (સમય)થી ખસેડીને ત્યાં લાવશે તે શું અહીંની પર્યાયને ત્યાં લઈ જશે? કે જે સંભવિત નથી. 1. આત્મધમ, માર્ચ ૧૯૭૦, પૃષ્ઠ ૫૨
