________________
૧૦૨
ક્રમબદ્ધપર્યાય
કેવળી ભગવાનનું જ્ઞાન પર્યાની કમબદ્ધતાને સ્પષ્ટપણે દેખું-જાણે છે અને આપણે તેને આગમથી, અનુમાનથી, યુક્તિથી જાણીએ છીએ તેઓ એ પણ સ્પષ્ટ જાણે છે કે ક્યા દ્રવ્યની કઈ પર્યાય ક્યારે અને કઈ વિધિથી અને કયા નિમિત્તપૂર્વક કેવી થશે અને આપણે માત્ર એટલું જાણીએ છીએ કે પ્રત્યેક દ્રવ્યની પ્રત્યેક પર્યાયનાં દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ અને નિમિત્ત બધું નિશ્ચિત છે, પણ એ નથી જાણતા કે કેનું, કયારે, શું, કેવી રીતે થશે?
“ભવિષ્યની પર્યાયે પણ ક્રમબદ્ધ જ થાય છે—એ જ્ઞાન હોવા છતાં પણ જે આપણને એ જ્ઞાન ન હોય કે તેના પછી કઈ પર્યાય થશે–તે એનાથી તે અક્રમબદ્ધ કેવી રીતે થઈ જાય? કે જેથી આપણે એમ કહી શકીએ કે આપણું જ્ઞાનાનુસાર પર્યાયા અક્રમબદ્ધ થાય છે.
એથી તે આપણું અજ્ઞાન જ સિદ્ધ થાય છે, પર્યાની અક્રમબદ્ધતા નહિ. આપણને આપણું અજ્ઞાન પર્યાય ઉપર આપવાને શે અધિકાર છે?
જરા વિચાર તે કરે? રવિવાર આદિ સાત વારોને એક ક્રમ નિશ્ચિત છે. કેટલાક માણસને તેમના ક્રમનું જ્ઞાન છે, તેઓ સારી રીતે જાણે છે કે ક્યા વાર પછી કયો વાર આવે છે અને એ પણ જાણે છે કે ભવિષ્યમાં પણ આ જ કમે આ વાર આવશે, પરંતુ કેટલાક માણસેને આ વાતનું જ્ઞાન નથી. તે શું છે માણસોને જ્ઞાન છે, તેમના જ્ઞાનાનુસાર વાર ક્રમબદ્ધ હશે અને જેમને જ્ઞાન નથી, અથવા ખોટું જ્ઞાન છે તેમના જ્ઞાનાનુસાર તે અક્રમબદ્ધ અથવા અનિશ્ચિત થઈ જશે.
મને વિશ્વાસ છે–આ વાત આપને પણ સ્વીકાર્ય નહીં હોય, કેમ કે તેમના જ્ઞાન, અજ્ઞાન અથવા જૂઠા જ્ઞાનની વાર ઉપર શી અસર થવાની છે? તે તે પિતાના નિશ્ચિત ક્રમાનુસાર જ થશે; તેવી જ રીતે પર્યાની કમબદ્ધતારૂપ વસ્તુસ્થિતિમાં કેવળીના જ્ઞાન અને સોપશમ જ્ઞાનવાળાઓના જ્ઞાન કે અજ્ઞાનથી શું અંતર પડે છે, તે તે જેવી છે તેવી જ રહેશે.
