________________
૧૦૮
ક્રમબદ્ધપર્યાય
અનેકાન્તનું સાચું સ્વરૂપ સમજ્યા વિના ગમે ત્યાં ઊલટું -સીધુ અનેકાન્ત લગાવી દેવું એ સારી વાત નથી. અનેકાન્તને ઘટાવવા પહેલાં તેનું સાચું સ્વરૂપ સમજી લેવું જોઈએ.૧
(૧૪) પ્રશ્ન - અકાળમૃત્યુના સંદર્ભમાં આપે જ ઘડાના પાણી અને અપરાધીના જેલમાંથી છૂટવા આદિનું ઉદાહરણ આપીને એ બતાવ્યું હતું કે કેવળીના જ્ઞાન અનુસાર તે મરદ કાર્ય સ્વકાળે જ થાય છે પરંતુ તિષ આદિ ક્ષયે પશમ જ્ઞાન અનુસાર જે કાંઈ મરણાદિ સંબંધી ભવિષ્ય બતાવવામાં આવે છે તેમાં આયુષ્યના અપકર્ષણ આદિ દ્વારા ફેરફાર પણ થઈ જાય છે.
આથી તે એમ લાગે છે કે કેવળીના જ્ઞાનાનુસાર પર્યાયે - કમબદ્ધ અને આપણી જ્ઞાનાનુસાર અકમબદ્ધ થાય છે?
ઉત્તર :- ઉક્ત ઉદાહરણેથી તે એમ સિદ્ધ કરવામાં આવ્યું હતું કે મરણાદિ પ્રત્યેક કાર્ય (પર્યાય) થાય છે તે સ્વકાળમાં જ, પણ તેનું કથન બે પ્રકારે થાય છે, એમ નહતું બતાવ્યું કે કેટલીક પર્યાયે સ્વકાળે થાય છે અને કેટલીક અકાળે પણ થઈ જાય છે.
આયુષ્ય કર્મની સ્થિતિના અપકર્ષણાદિ વિના આયુષ્ય કર્મની સ્થિતિ પૂર્ણ થયા પછી થનાર મરણને કાળમરણ અને આયુષ્ય કર્મની સ્થિતિના અપકર્ષણાદિથી થનાર મરણને અકાળમરણ કહેવામાં આવે છે.
અકાળમરણને આશય સ્વકાળ વિના થનાર મરણ એ નથી, પરંતુ આયુષ્યકર્મના અપકર્ષણદિથી થનાર મરણને છે. આયુષ્યના અપકર્ષણાદિના કારણે અકાળમરણ તેની સંજ્ઞા માત્ર છે. વાસ્તવમાં તે પ્રત્યેક કાર્ય સ્વકાળે જ થાય છે.
મેક્ષ અને સમ્યકત્વરૂપી કાર્યના સંબંધમાં કળશ ટીકાકાર પાંડે રાજમલજી લખે છે –
૧. અનેકાન્તની વિસ્તૃત જાણકારી માટે લેખકની અન્ય કૃતિ
અનેકાન્ત અને સ્યાદ્વાદ જુઓ.
