________________
૧૧૬
ક્રમબદ્ધપર્યાય બીજો ઉપાય દેખાતા તે તે નિશ્ચિતપણે નમસ્કારમંત્રના ભરોસે બેઠો ન રહેત, જાન જોખમમાં ન નાખત. તેને નમસ્કારમંત્ર ઉપર પણ પાકે ભરોસો નથી, તેના ઉપર વિશ્વાસ કર એ તેની લાચારી છે, તેથી નિર્ભય રહી શક્યો નથી.
નમસ્કારમંત્રનું રટણ કરવાથી કેઈવાર ધર્માત્માની રક્ષા કરવા માટે દેવ આવ્યા હતા–એ પૌરાણિક કથા સત્ય હોઈ શકે છે, એમાં શંકા કરવાની કેઈ જરૂર નથી, પણ એથી એ નિયમ ક્યાં સિદ્ધ થાય છે કે જ્યારે જ્યારે કેઈ સંકટમાં પડશે અને તે નમસ્કારમંત્ર બોલશે, ત્યારે-ત્યારે દેવ આવશે જ, અતિશય થશે જ.
શાસ્ત્રોમાં તે માત્ર જે બન્યું હતું, તે ઘટનાને ઉલ્લેખ છે. તેમાં એ કયાં લખ્યું છે–આમ કરવાથી આમ થાય જ છે; એ તે એણે પિતાની તરફથી સમજી લીધું છે; પિતાની આ સમજણ ઉપય પણ એને વિશ્વાસ ક્યાં છે? હોત તે વ્યાકુળ કેમ થાત, ભાયાક્રાન્ત કેમ થાત?
જ્ઞાની પણ નમસ્કારમંત્ર ભા રહ્યા છે, શાન્ત પણ છે; પણ તેની શક્તિને આધાર નમસ્કારમંત્ર ઉપરને એ ભરોસો નથી કે અમને બચાવવા કેઈ દેવ આવશે. નમસ્કારમંત્ર તે તે સહજ અશુભ ભાવથી તથા આફળતાથી બચવા માટે બોલે છે. તેની નિર્ભયતાને આધાર તે “કમબદ્ધપર્યાય ની પિષક આ જ પંક્તિએ છે કે -
હમકોં કછુ ભય ના રે... ...
તે એ આશાથી નિર્ભય નથી કે દેવ બચાવી લેશે, આ આધારે નિર્ભય છે કે મરવાને હાઈશ તે મરીશ જ, કેઈ બચાવી નહિ શકે અને નહીં મરવાને હોઉં તે કઈ મારી નહિ શકે. મરવાને સમય આવી ગયો હશે તે કઈ ટાળી નહિ શકે અને નહિ આજે હોય તે જબરદસ્તીથી કઈ લાવી નહિ શકે. જે આ જ નિમિતે મરવાનું હશે તે કઈ બદલી નહિ શકે એને આ નિમિત્તે નહિ મરવાનું હોય છે કે મારી નહિ શકે.
