________________
પૂ. કાનજીસ્વામી સાથે એક મુલાકાત
૧૩૧ કેમ આપે છે?”
ઉત્તર:- “અમે ક્યાં ઉપદેશ આપીએ છીએ ? વાણું તે જડ છે, તેથી જડને કારણે નીકળે છે. પરમ પૂજ્ય અમૃતચન્દ્રાચાર્યદેવ આત્મખ્યાતિના અંતે લખે છે કે ટીકા અમે લખી છે–એમ જાણીને મેહમાં ન નાચે. આ તે અક્ષર અને શબ્દોની પરિણતિ છે, અમારી નથી. ભાષા તે અમારી છે જ નહિ, સમજાવવાના વિકલ્પને પણ જ્ઞાની પિતાના માનતા નથી. અમે તે પર ને અને વિકલપને પણ માત્ર જાણીએ છીએ અને તે પણ વ્યવહારથી, નિશ્ચયથી તે અમે માત્ર અમને જાણીએ છીએ.”
આ પ્રશ્ન – “બધા ગુણેનું કાર્ય વ્યવસ્થિત જ છે તે પછી પુરુષાર્થ કરવાનું પણ રહેતું નથી?”
ઉત્તર:- “જેને ક્રમબદ્ધપર્યાયની શ્રદ્ધામાં પુરુષાર્થ ભારતે નથી, તેને વ્યવસ્થિતપણું બધું જ ક્યાં છે?”
પ્રશ્ન – “તેને વ્યવસ્થિતપણાનું શ્રદ્ધાન ન થયું તે તેનું તેવું પરિણમન પણ વ્યવસ્થિત જ છે. તે વ્યવસ્થિતપણાને નિર્ણય ન કરી શક્યો એ વાત પણ વ્યવસ્થિત જ છે. એવી દશામાં નિર્ણય કરવાનું કથન કરવું વ્યર્થ જ છે.”
ઉત્તર:- “તેનું પરિણમન વ્યવસ્થિત જ છે એવી તેને ખબર ક્યાં છે? પરિણમન વ્યવસ્થિત છે-એવું સર્વરે કહ્યું છે, પરંતુ તેને સર્વસને નિર્ણય જ ક્યાં છે? પ્રથમ તે સર્વને નિર્ણય તે કરે? પછી તેને વ્યવસ્થિતની ખબર પડે.” આ પ્રશ્ન – “વ્યવસ્થિત પરિણમનશીલ વરતુ છે, આ પ્રકારના ભગવાનના કથનની શ્રદ્ધા તેને છે?”
ઉત્તર :- “ના, સર્વજ્ઞ ભગવાનને સાચે નિર્ણય તેને ક્યાં છે? પહેલાં સર્વસને નિશ્ચય થયા વિના વ્યવસ્થિતને નિર્ણય કયાંથી આ ? માત્ર જ્ઞાનીની વાત સાંભળી-સાંભળીને તેવું જ કહે તે એનાથી કામ ન ચાલે-પ્રથમ સર્વજ્ઞને નિર્ણય તે કરે. દ્રવ્યને નિર્ણય કર્યા વિના સર્વજીને નિર્ણય વાસ્તવમાં થઈ શકતું નથી.”
પ્રશ્ન:- “આપ સમજાવતા પણ જાઓ છે અને કહેતા પણ જાઓ છે કે અમે કયાં સમજાવીએ છીએ?”
