________________
ક્રમબદ્ધપર્યાય
આ સંદર્ભમાં ‘જયપુર (ખાનિયા ) તત્ત્વચર્ચા'તુ નીચે લખેલું કથન પણ વિચારવા જેવુ છે
-
૧૧૨
“ વિચાર કરીને જોવામાં આવે તેા કાળનયમાં કાળની વિવક્ષા છે અને અકાળનયમાં કાળને ગૌણ કરીને અન્ય હેતુએની વિવક્ષા છે.
જ્યાં અન્ય હતુઓને ગૌણ કરીને કાળની મુખ્યતાથી કાર્યને દૃષ્ટિપથમાં લેવામાં આવે છે, ત્યાં તે કાળનયના વિષય થાય છે અને જ્યાં કાળને ગૌણ કરીને અન્ય વિવક્ષા અથવા પ્રયાગથી પ્રાપ્ત હેતુઓની મુખ્યતાથી કાર્ય દૃષ્ટિપથમાં લેવામાં આવે છે, ત્યાં તે અકાળનયના વિષય થાય છે.
આ રીતે એક જ કાર્ય કાળનયના પણ વિષય છે અને અકાળનયના પણ. જો એમ ન માનવામાં આવે તે તેમને નયવચન કહેવું સંગત નહિ બને.
સ્પષ્ટ છે કે અમૃતચન્દ્રાચાર્યના ઉક્ત કચનથી કેઈ પર્યાય ક્રમનિયત હાય છે અને કઇ પર્યાય ક્રમ-અનિયત હાય છે—એ ત્રણ કાળમાં સિદ્ધ નથી થતું. ઊલટુ એનાથી એ જ સિદ્ધ થાય છે કે બધાં કાર્ય ક્રમનિયત હોવા છતાં પણ તે વિવક્ષાભેદથી કાળ અને અકાળ—આ બન્ને નયાના વિષય છે. ” ૧
( ૧૭) પ્રશ્ન :- આ જાતના પ્રયાગ લેાકમાં તે પ્રચલિત નથી ?
ઉત્તર :- કેમ નથી ? કાળ સિવાયના અન્ય સમવાયાને અકાળ કહેવા જેવા પ્રયાગ જિનવાણીમાં તે મળે જ છે, જેમ કે જીવ-અજીવવાળા ઉદાહરણથી સ્પષ્ટ છે, લેાકમાં પણ એવા પ્રયાગ પ્રચલિત છે. · અજૈન ’ શબ્દ પણ આપણે જૈન ધર્માવલંબી સિવાયના અન્ય ધર્મવાળાઓ માટે વાપરીએ જ છીએ. અજૈનમાં હિન્દુ, મુસલમાન, ખ્રિસ્તી આદિ બધા આવી જાય છે. જ્યારે આપણે એમ કહીએ છીએ કે તે અજૈન છે ત્યારે તેના અર્થ હિન્દુ, મુસલમાન, ખ્રિસ્તી આદિ કોઈ પણ હોઈ શકે છે.
૧. જયપુર ( ખાનિયા ) તત્ત્વચર્ચા, પુસ્તક ૧, ૩૫૧-પર
