________________
૧૦૬
કમબદ્ધપર્યાય — “स च पर्यायो युगपदवृतः क्रमवृत्तो वा। सहवृतो जीवस्य पर्यायः अविरोधात् सहावस्थायी सहवृत्तेः गतीन्द्रियकाययोगवेदकषायज्ञानसंयमादिः । क्रमवतीं तु क्रोधादि देवादि-वाल्याद्यवस्था-लक्षणः।।
અને તે પર્યાય યુગપ પણ હોય છે અને કમવતી પણ હેય છે. અવિરોધપણે એક સાથે રહેવાવાળી જીવની પર્યાય એક સાથે હેવાને કારણે ગતિ, ઈન્દ્રિય, કાય, ગ, વેદ, કષાય, જ્ઞાન, અને સયંમ આદિ સહાવસ્થાયી પર્યાય છે તથા ક્રોધાદિ, દેવાદિ અને બાળાદિ અવસ્થાલક્ષણ કમવતી પર્યાય છે.”
“કમ' અને “અકમ' શબ્દના અર્થ બે પ્રકારે કરવામાં આવે છે. પ્રથમ તે એ કે કમ એટલે ક્રમશઃ અર્થાત્ એક પછી એક અને અકમ એટલે યુગપ અર્થાત્ એક સાથે. બીજે એન્કમ એટલે એક પછી એક અને તે પણ નિશ્ચિત એકદમ વ્યવસ્થિત તથા એ રૂપે કે “આના પછી એ જ, બીજું નહીં.” અક્રમ એટલે અવ્યવસ્થિત, કાંઈ પણ નિશ્ચિત નહીં, ચાહે એના પછી ચાહે તે.
ઉક્ત બને અર્થોમાં પ્રથમ અર્થ અનુસાર જ પર્યામાં ક્રમ-અકમ બને અપેક્ષાઓ ઘટિત થાય છે જ્યારે પ્રસ્તુત અનુશીલનમાં દ્વિતીય અર્થની અપેક્ષાએ ક્રમબદ્ધપર્યાયનું અનુશીલન કરવામાં આવ્યું છે, તે પ્રમાણે પર્યાયે એક નિશ્ચિત ક્રમાનુસાર જ થાય છે, અક્રમે નહીં–આવું સમ્યક્ એકાન્ત ફલિત થાય છે, કે જે સ્યાદ્વાદી જૈનદર્શનને ઈષ્ટ જ છે.
સમ્યક્ અને મિથ્યાના ભેદથી એકાન્ત પણ બે પ્રકારના હેય છે અને અનેકાન્ત પણ બે પ્રકારના, જેની ચર્ચા “ક્રમબદ્ધપર્યાયઃ એક અનુશીલન'માં વિસ્તારથી કરી આવ્યા છીએ. એ પણ સ્પષ્ટ કરી દેવામાં આવ્યું છે કે જૈનદર્શન સમ્યક એકાન્તવાદી અને સમ્યફ અનેકાન્તવાદી દર્શન છે.
. સમ્યક અનેકાન્ત દ્રવ્ય-પર્યાયાત્મક વસ્તુ ઉપર ઘટિત થાય છે અને સમ્યફ એકાન્ત દ્રવ્યપર્યાયાત્મક વસ્તુના એક અંશ અર્થાત્ ૧. તત્વાર્થ વાર્તિક, અધ્યાય ૪, સૂત્ર ૪૨, પૃષ્ઠ ૨૫૮
