________________
કેટલાક પ્રશ્નોત્તર
* ૧૦૫ અમે જ હોય છે, કમથી નહીં.” --આ વિધિ નિષેધપરક સમ્યક અનેકાન્ત છે. એને જ વધારે સ્પષ્ટ કરીએ તે ગુણોની અપેક્ષાએ દ્રવ્ય અક્રમ (યુગપત ) છે અને પર્યાની અપેક્ષાએ ક્રમબદ્ધ.
આ પ્રમાણે ગુણ--પર્યાયાત્મક વસ્તુમાં કમ-અક્રમ સંબંધી અનેકાન્ત ઘટિત થાય છે.
જેમ કે આત્મખ્યાતિમાં અમૃતચંદ્ર આચાર્ય લખે છે :"क्रमाक्रमप्रवृत्तविचित्रभावस्वभावत्वादुत्संगितगुणपर्यायः।।
અને તે સમય (આત્મા અથવા કઈ પણ દ્રવ્ય) ક્રમરૂપ (પર્યાય) અને અક્રમરૂપ (ગુણ) પ્રવર્તમાન અનેક ભાવ જેને સ્વભાવ હેવાથી જેણે ગુણ-પર્યાને અંગીકાર કર્યા છે–એ છે.”
અહીં વસ્તુને ગુણ-પર્યાયાત્મક કહી છે તથા ગુણોને સ્વભાવ કમ અને પર્યાને સ્વભાવ ક્રમવતી કહ્યો છે.
જે પર્યામાં જ કમ-અકમ ઘટિત કરવું ઈષ્ટ હોય તે તે અપેક્ષા બીજી હેય.
પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં અનંત ગુણ છે અને પ્રત્યેક ગુણની પ્રતિ સમય એક પર્યાય થાય છે; આ અપેક્ષાએ પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં એક સમયમાં જ અક્રમ અર્થાત્ એકી સાથે અનંત પર્યાયે થઈ જાય છે. તથા એક ગુણની અનંત સમયમાં અનંત પર્યાયે થાય છે, તે ક્રમશઃ એક-એક સમયમાં એક-એક જ થાય છે.
- આ રીતે પર્યાને પણ ક્રમ-અક્રમ કહી શકાય છે. પણ ધ્યાન રાખવાનું કે આ અપેક્ષાએ કમ-અક્રમ માની લેવા છતાં પણ “કમબદ્ધપર્યાય માં ચર્ચિત પર્યાની કમનિયમિતતા ઉપર કઈ પ્રભાવ પડતું નથી.
આ પ્રકારનું કથન તત્વાર્થરાજવાર્તિકમાં આવે છે, કે જે આ પ્રમાણે છે:૧. સમયસાર, ગાથા ૨ ની ટીકા -
