________________
૫૮
ક્રમબદ્ધપર્યાય
સમવાયની અપેક્ષાએ કથન હોય તેનાથી કાર્ય થયું એમ કહેવાય છે, અન્ય સમવાય તેમાં ગૌણ રહે છે-તેમને અભાવ અપેક્ષિત હેતે નથી.
આ દષ્ટિએ વિચાર કરતાં જે કે પ્રત્યેક કાર્ય શ્રુત-પ્રમાણ (સભ્ય-અનેકાન્ત)ની અપેક્ષાએ પાંચ સમવાથી જ થાય છે તે પણ નયની અપેક્ષાએ જે સમવાયને મુખ્ય કરીને કથન કરવામાં આવે છે તેનાથી કાર્યસિદ્ધિ થઈતે કથન સમ્યફ-એકાન્ત હોય છે, મિથ્યા-એકાન્ત નહિ; કારણ કે તેમાં અન્ય સમવાય ગૌણ હેય છે, તેમને અભાવ હેતે નથી.
પ્રસ્તુત પ્રસંગમાં કાળની અપેક્ષાએ કથન કરતાં પ્રત્યેક કાર્ય સ્વકાળે (સ્વ-અવસરે) જ થાય છે-એમ કહેવું સમ્ય-એકાન્ત થશે, મિથ્યા–એકાન્ત નહિ, કેમ કે આ કથનમાં પુરુષાર્થાદિ અન્ય સમવાય ગૌણ થયા છે, તેમને અભાવ ઈષ્ટ નથી.
આ પ્રકારે ક્રમબદ્ધપર્યાયને સભ્ય-એકાન્ત પણ કહી શકાય છે કે જે સમ્યઅનેકાન્તનું પૂરક છે, વિરાધી નથી.
એક કારણ એ પણ છે કે સમ્યક-એકાન્ત અને મિથ્યાએકાન્તને ભેદ ન જાણનારાઓને ક્રમબદ્ધપર્યાયની વાત એકાન્ત જેવી લાગે છે.
ઉક્ત સંબંધમાં હું એક મહત્ત્વપૂર્ણ તથ્ય તરફ આપનું ધ્યાન આકર્ષિત કરવા ચાહું છું કે કમબદ્ધપર્યાયમાં આપને કાળ સંબંધી એકાન્ત જ કેમ લાગે (નજરે પડે) છે, ક્ષેત્ર સંબંધી કેમ નહિ, ભાવ સંબંધી કેમ નહિ, નિમિત્ત સંબંધી કેમ નહિ?
જ્યારે કમબદ્ધપર્યાયના સ્પષ્ટીકરણમાં સ્પષ્ટરૂપે કહેવામાં આવ્યું છે કે જે દ્રવ્યની જે પર્યાય, જે ક્ષેત્રમાં, જે કાળે, જે વિધિથી અને જે નિમિત્તથી જેવી થવાની હશે તે દ્રવ્યની તે પર્યાય,તે જ ક્ષેત્રમાં, તે જ કાળે, તે જ વિધિથી અને તે જ નિમિત્તથી તેવી જ થશે.
ઉલ વ્યાખ્યામાં કાળની સાથે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, ભાવ, નિમિત્ત અને વિધામ પણ નિશ્ચિત બતાવવામાં આવેલ છે. તે પછી આપને
