________________
કમબદ્ધપર્યાપ ગુણ સત્ છે, તેવી જ રીતે પર્યાય પણ સત્ છે.
દ્રવ્ય અને ગુણાના વિષયમાં આપણે બધાને વિશ્વાસ છે કે તેમનામાં કઈ ફેરફાર સંભવિત નથી, તેથી તેમને બદલવાને આપણને વિકલ્પ પણ ઉઠતા નથી. પણ પરિણમનશીલ હોવાથી પર્યાયના સંબંધમાં જગતની કાંઈક એવી ધારણા છે કે તેમાં ફેરફાર કરી શકાય છે, તેથી તેમાં ફેરફાર કરવાની બુદ્ધિ થાય છે.
દ્રવ્ય-ગુણની સાથે પર્યાય પણ સ્વસમયનું સત્ છે–તેમાં પણ પિતાની ઈચ્છાનુસાર કોઈ ફેરફાર કરી શકાતું નથી. જ્યારે આપણને એ વિશ્વાસ થઈ જશે ત્યારે તેમાં ફેરફાર કરવાની બુદ્ધિ પણ નહ રહે.
પયાંય પણ સ્વકાળનું સત્ છે. અચલા છે, પાર્વતી છે, સતી છે. આ વિસ્તારથી સ્પષ્ટ કરવામાં આવી ગયું છે. તેથી અહીં વિરતાર કરે એગ્ય નથી. છતાં પણ જે લેકે પર્યાયને પિતાની ઈચ્છાનુસાર બદલવા ચાહે છે, તેમને અમે પૂછીએ છીએ કે પર્યાના અનાદ-અનંત પ્રવાહકમમાં તેઓ ભૂતકાળની પર્યાયે બદલવા ચાહે છે કે વર્તમાનની કે ભવિષ્યની?
ભૂતકાળની પર્યાયે ત. બદલી શકાતી નથી, કેમ કે તે તે પિતે બદલાઈ ગઈ છે, સમાંત થઈ છે, તેથી તેમનામાં તે ફેરફારની કપના પણ કરી શકાતી નથી. હવે રહી વર્તમાન અને ભવિષ્યની પર્યા. વર્તમાન પર્યાય પણ થઇ જ રહી છે, તેમાં પણ શું કરી શકાય છે?
આ ઉપરથી જે કતૃત્ત્વના અહકારથી ગ્રસત કઈ અજ્ઞાની કહે કે વર્તમાન પર્યાયમાં કાંઈ કેમ કરી શકાતું નથી? લ્યો, હું એને હમણ જ ઉખાડી નાખું છું. તેને કહીએ છીએ કે ભાઈ! જરા વિચાર તે કરે, તે ઉત્પન્ન તે થઈ જ ગઈ છે, તેથી તેને ઉત્પન્ન થતાં રોકવાનું તે સંભવ નથી. હવે રહી વાત ઉખાડી નાખવાની, તે ભાઈ, તેને કાળ જ એક સમયને છે. એક સમય પછી તે સ્વયં ઊખડી જવાની છે. તેમાં તમારે શું કામ છે ?
બીજી વાત એ પણ છે કે આપણે પશમ રાનમાં તે
