________________
કેટલાક પ્રશ્નોત્તર બદલવાની પણ એક સીમા છે, તે પિતાનામાં જ બદલી શકે છે. બદલાઈને પણ પોતાના રૂપે જ રહે છે, પર-રૂપે થતું નથી; પર-પદાર્થ પણ તે રૂપ નથી થતા.
જે જ્ઞાનગુણ અત્યારે કુમતિજ્ઞાનરૂપ છે, તે બદલીને પછીની ક્ષણે સુમતિજ્ઞાન થઈ શકે છે, સુમતિજ્ઞાનથી બદલાઈને પછીની ક્ષણે કેવળજ્ઞાનરૂપ થઈ શકે છે, પણ એવું કદી બની શકતું નથી કે તે રસરૂપ થઈ જાય, રંગરૂપ થઈ જાય અથવા સુખરૂપ થઈ જાય. પર્યાયના પલટાની પણ એક મર્યાદા છે, અને તે પણ નિયમિત છે; તે આપણી ઈચ્છાનુસાર નહિ, પણ પોતાના નિશ્ચિત ક્રમાનુસાર બદલે છે. એ વાત અહીં સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે.
એક દ્રવ્ય બીજાનું કાંઈ પણ પરિણમન નથી કરતું, કરે તે તે તેરૂપ થઈ જાય અર્થાત જ્યારે તે તેરૂપ થાય ત્યારે તે તેને પરિણમાવી શકે, અન્યથા નહિ. અજીવને પરિણુમાવવા-બદલાવવા માટે જીવને અવરૂપ થવું પડશે. જ્યારે તે સ્વયં અવરૂપ થાય, ત્યારે તે અજીવના પરિણમનને કર્તા થઈ શકે છે અને એમ કદી થતું નથી. તેથી એ સિદ્ધ થયું કે જીવ પિતાના ક્રમનિયમિત પરિણામમાં પરિણમતે-બદલતે થકે જીવ જ રહે છે, અજીવ થઈ જતું નથી. ? બીજી વાત એ છે કે જે કે જીવ પિતાના પરિણામે કર્તા છે, તે પણ તે કરવાને કાંઈ ભાર તેના માથા ઉપર નથી, કેમ કે તે પરિણમન પણ સહજ થાય છે અને પિતાના નિયમિતકમમાં થાય છે. એ જ વાત અહીં સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે. પુદ્ગલાદ અજીવ પ્રત્યે પિતાના પરિણમનને કેઈ બેજો રાખતાં નથી, તે શું તેમનું પરિણમન અટકી જાય છે? જે ના, તે પછી જીવ જ પિતાના માથે બેજો શા માટે રાખે?
પરિણમનને નિશ્ચિત બતાવીને દ્રવ્ય-ગુણને કઈ અધિકાર ઘટાડવામાં આવ્યું નથી પરંતુ જે દૂર કર્યો છે, કારણ કે તે પિતાના પરિણામને અધિકૃત કર્તા અને ભક્તો તે છે જ.
વાસ્તવમાં વાત તે એમ છે કે જેવી રીતે દ્રવ્ય સત્ છે,
