________________
૮૮
કમબદ્ધપર્યાય
કરવાની વાત સિદ્ધ કરી શકવી શક્ય નથી, તેથી વ્યર્થ પ્રયાસથી શું લાભ?
અંતે તે એમ રવીકારવું જ શ્રેષ્ઠ છે કે પ્રત્યેક દ્રવ્ય કમનિયમિત પિતાના પરિણામેથી ઊપજતું થયું પિતારૂપ જ રહે છે, પરરૂપ થતું નથી. આ
(૨) પ્રશ્ન :- જે કઈ કેઈને નથી પરિણમવતું તે પછી આ પરિણમન થાય છે કેવી રીતે, એને કેણ કરી જાય છે? જે કદી આ પરિણમન અટકી જાય તે? અથવા કદી ધીરે-ધીર થાય અને કદી ઝડપથી—એને નિયામક કેણ હશે?
ઉત્તર:– પ્રત્યેક દ્રવ્ય સ્વયં પરિણમનશીલ છે, ધ્રુવતાની જેમ પરિણમન પણ તેને સ્વભાવ છે, તેને પિતાના પરિણમનમાં પરની પંચમાત્ર પણ અપેક્ષા નથી, કેમ કે સ્વભાવ પર-નિરપેક્ષ જ હોય છે. આ પરિણમન કદી અટકી જાય-એને પ્રશ્ન જ ઉત્પન્ન થતું નથી, કેમ કે પરિણમન પણ એને નિત્યસ્વભાવ છે. અર્થાત્ નિત્યપરિણમનશીલતા પ્રત્યેક દ્રવ્યને સહજ સ્વભાવ છે. જલદી અને મોડું થવાની પણ કોઈ સમસ્યા નથી, કેમ કે પ્રત્યેક પર્યાય એક સમયની જ હોય છે. કેઈ પર્યાયને બે સમય રોકાવાને પ્રશ્ન જ નથી ઊડતે અને એક સમય પહેલાં સમાપ્ત થવાને પણ પ્રશ્ન સંભવ નથી.
હવે રહી વાત એ કે આ બધું કોણ કરે છે? તે સંબંધમાં વાત એ છે કે પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં અનંત શક્તિઓ પડી છે, નિરંતર ઉલ્લસિત થઈ રહી છે, તેમના દ્વારા જ આ બધું સહજ થયા કરે છે.
(૩) પ્રશ્ન - તે અનંત શક્તિઓ કઈ કઈ છે કે જેમના દ્વારા આ બધું થાય છે?
ઉત્તર :- શું અનંત પણ ગણાવી શકાય છે? (૪) પ્રશ્ન – કેટલીક તે બતાવે?
ઉત્તર :- ભાવશક્તિ, અભાવશક્તિ, ભાવાભાવશાત, અભાવ ભાવશક્તિ, ભાવભાવશક્તિ, અભાવાભાવશન આદિ.
