________________
૯૬
ક્રમબદ્ધપર્યાય
ચીજ જ ન રહી; જ્યારે શાસ્ત્રમાં અકાળમૃત્યુની ચર્ચા આવે છે, તત્વાર્થસૂત્રના બીજા અધ્યાયના અંતિમ સૂત્રમાં અકાળ મૃત્યુની વાત ખે-ચેખી લખેલી છે?
ઉત્તર - વિષભક્ષણાદિ દ્વારા થનાર મૃત્યુને અકાળમૃત્યુ કહેવામાં આવે છે. આ કથન આયુષ્યની ઉદ્દીરણ કે અપકર્ષણની અપેક્ષાએ કરવામાં આવે છે, અથવા અપેક્ષિત આયુષ્ય પહેલાં થનાર મરણની અપેક્ષાએ આ કથન હેાય છે, વસ્તુસ્થિતિની અપેક્ષાએ નહીં; કેમ કે કેવળી ભગવાનના જ્ઞાનમાં તે જે કાળે તેનું મરણ થવાનું જણાયું હતું, તે જ કાળે થયું છે તેથી તે પણ સ્વકાળમરણ જ છે, અકાળમરણ નથી.
તત્વાર્થસૂત્રમાં પણ આયુષ્યકર્મની સ્થિતિના અપકર્ષણની વાત જ કહેવામાં આવી છે. તત્ત્વાર્થસૂત્રના જે સૂત્રમાં ઉક્ત ચર્ચા છે, તે આ રીતે છે –
औपपादिकचरमोत्तमदेहाऽसंख्येयवर्षायुषो नपवायुषः ॥1
ઉપપદ જન્મવાળા દેવ અને નારકી, ચરોત્તમ દેહવાળા અર્થાત તે જ ભવે મોક્ષ જનારા અને અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા ભેગભૂમિયાઓનું આયુષ્ય અપવર્તન રહિત હોય છે, અર્થાત્ તેમના આયુષ્યનું તે જ ભાવમાં અપકર્ષણ થતું નથી.
આયુષ્ય બે પ્રકારનાં હોય છે– (૧) ભૂજ્યમાન આયુષ્ય અને (૨) બધ્યમાન આયુષ્ય.
જે આયુષ્યને જીવ વર્તમાનમાં ભેળવી રહ્યો છે, તેને ભુજ્યમાન આયુષ્ય કહે છે અને જે આયુષ્ય બંધાઈ તે ગયું છે, પણ જેને ઉપભેર આગળના ભાવમાં થશે, તેને બધ્યમાન આયુષ્ય
બધ્યમાન આયુષ્યની સ્થિતિમાં તે બધાનું અપકર્ષણ થઈ શકે છે, પરંતુ ભૂજ્યમાન આયુષ્યનું અપકર્ષણ ઉક્ત સૂત્રમાં કથિત
૧. અધ્યાય ૨, સૂત્ર ૫૩
