________________
૯૨
ક્રમબદ્ધપર્યાય
અન્યની અપેક્ષા હાય તે દ્રવ્ય પરાધીન થઈ જાય અથવા પરિણમન તેના સ્વભાવ ન રહે, કેમ કે સ્વભાવને પરની અપેક્ષા નથી હાતી. જેમાં પરની અપેક્ષા હોય તે સ્વભાવ કેવા ?
તેથી જ તેા કહ્યું છે -
‘યહુ જગત સ્વય' પરિણમનશીલ, કેવલજ્ઞાનીને ગાયા હૈ;
અથવા
‘ હાતા સ્વય' જગત પરિણામ, મૈં જગકા કરતા કયા કામ.’
-
(૮) પ્રશ્ન :- જો આપણે પરનુ કાંઈ કરી જ નથી શકતા તા પછી આપણી સ્વતંત્રતા જ શી રહી?
ઉત્તર ઃ- શુ' પરમાં કાંઈ કરવાનું નામ જ સ્વતંત્રતા છે ? જ્યારે એમ કહેવામાં આવે છે કે એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યનું કાંઈ પણ નથી કરી શકતું ત્યારે તેના અથ આપ માત્ર એટલા જ શા માટે કરા છે કે આપ ખીજાનુ' કાંઈ નથી કરી શકતા, એમ કેમ નથી કરતા કે માપનું પણ કોઈ કાંઈ નથી કરી શકતુ?
જ્યારે આપ એ વિચાર કરશે ત્યારે આપને સ્વતંત્રતાના અનુભવ થશે કે જુએ, મારું કોઈ પણ કાંઈ નથી બગાડી શકતું.
જ્યારે કોઈ રાજ્યળ સબંધમાં એમ કહેવામાં આવે કે આ રાજ્યમાં કાઈ કોઈને લૂટી નથી શકતુ, મારી નથી શકતુ, દુઃખી નથી કરી શકતું; ત્યારે કોઈ એમ નથી કહેતુ કે આ કેવું ખોટું (ખરાબ) રાજ્ય છે કે એમાં કાઈ કાઈને લૂટી નથી શકતુ, મારી નથી શકતુ, દુઃખી નથી કરી શકતુ; પરંતુ એમ કહે છે કે આ કેટલુ' સારુ રાજ્ય છે.
જેમ એવુ' તા કાઈ ખૂની કે ચાર જ કહી શકે કે આ કેવું રાજ્ય છે કે એમાં મારવા કે લૂંટવાની પણ સ્વતંત્રતા નથી; તેવી જ રીતે એવુ તા કાઈ કર્તૃત્ત્વના અર્હકારથી પકડાયેલ અજ્ઞાની જ કરી શકે કે આ કેવું વસ્તુસ્વરૂપ છે કે જેમાં અમે પરંતુ કાંઇ કરી જ નથી શકતા.
