________________
ક્રમબદ્ધપર્યાય
હા, હા, સમ્યફ -એકાન્ત તે તે છે જ. શું એકાન્ત પણ બે પ્રકારનાં હોય છે?
હા! હા! એકાન્ત જ શા માટે, અનેકાન્ત પણ બે પ્રકારનાં હોય છે.
તે શું જૈનદર્શનમાં એકાન્તને પણ સ્થાન પ્રાપ્ત છે? શું તે અનેકાન્તવાદી દર્શન નથી?
જૈનદર્શન અનેકાન્તમાં પણ અનેકાન્તને સ્વીકાર કરે છે. જો કે જૈનધર્મ અનેકાન્તવાદી દર્શન કહેવાય છે, તે પણ જે તેને સર્વથા અનેકાન્તવાદી માનવામાં આવે તે એ પણ એકાન્ત થઈ જશે. તેથી જૈનદર્શનમાં અનેકાન્તમાં પણ અનેકાન્તને સ્વીકાર કરવામાં આવ્યું છે. જૈનદર્શન ન સર્વથા એકાન્તવાદી છે અને ન સર્વથા અનેકાન્તવાદી. તે કથંચિત્ એકાન્તવાદી અને કર્થચિત્ અનેકાન્તવાદી છે. એનું જ નામ અનેકાન્તમાં અનેકાન્ત છે.
કહ્યું પણ છે –
ત્તિોળા : બનાવાયેલા ધનઃ | अनेकान्त ः प्रमाणात्ते तदेकान्तोडिंपतान्नयात् ॥
પ્રમાણ અને નય છે સાધન જેનાં, એવું અનેકાન્ત પણ અનેકાન્તસ્વરૂપ છે, કેમ કે સર્વાશગ્રાહી પ્રમાણુની અપેક્ષાએ વસ્તુ અનેકાન્તસ્વરૂપ અને અંશગ્રાહી નયની અપેક્ષાએ વસ્તુ એકાન્તરૂપ સિદ્ધ છે.”
જૈનદર્શન અનુસાર એકાન્ત પણ બે પ્રકારનાં છે અને અનેકાન્ત પણ બે પ્રકારના. જેમ કે–સમ્યક–એકાન્ત અને મિથ્યા-એકાન્ત, સમ્યઅનેકાન્ત અને મિથ્યા-અનેકાન્ત. નિરપેક્ષ નય મિથ્યા-એકાન્ત છે અને સાપેક્ષ નય સમ્યકાન્ત છે તથા સાપેક્ષ નેને સમૂહ અર્થાત્ શ્રુતપ્રમાણ સમ્યક–અનેકાન્ત છે અને નિરપેક્ષ નયને સમૂહ અર્થાત્ પ્રમાણુભાસ મિથ્યા-અનેકાન્ત છે.
કહ્યું પણ છે – ૧. સ્વયંભૂસ્તત્ર, લેક ૧૦૩ (અરનાથસ્તુતિ, લેક ૧૮)
