________________
ર
ક્રમબદ્ધપર્યાય
સિદ્ધિ થાય અથવા ન પણ થાય, તે કારણરૂપ ઉદ્યમ કરે, ત્યાં અન્ય કારણા મળે તેા કાર્યસિદ્ધિ થાય છે, ન મળે તે સિદ્ધિ નથી થતી.
ત્યાં જિનમતમાં જે મેાક્ષના ઉપાય કહ્યો છે, તેનાથી માક્ષ થાય જ થાય છે. માટે જે જીવ પુરુષાથ થી જિનેશ્વરના ઉપદેશાનુસાર મેાક્ષના ઉપાય કરે છે તેને કાળબ્ધિ વા હોનહાર પણ થયાં અને કર્મનાં ઉપશમાદિ થયાં છે તેથી તે તે આવા ઉપાય કરે છે. માટે જે પુરુષાર્થ વડે માક્ષના ઉપાય કરે છેતેને સર્વ કારણેા મળે છે અને તેને અવશ્ય મેાક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે—એવા નિશ્ચય કરવા. તથા જે જીવ પુરુષાર્થ વડે માક્ષના ઉપાય નથી કરતા તેને કાળલબ્ધિ અને હાનહાર પણ નથી અને કર્મોનાં ઉપશમાદ્ઘિ થયાં નથી, તેથી તેા એ ઉપાય કરતા નથી. માટે જે પુરુષાર્થ વડે માક્ષના ઉપાય નથી કરતા તેને કાઈ કારણ નથી મળતાં અને તેને માક્ષની પ્રાપ્તિ નથી થતી—એવા નિશ્ચય કરવા. ” ૧
ઉક્ત કથનમાં પ ટોડરમલજીએ કાર્યની ઉત્પત્તિમાં પુરુષાર્થને મુખ્ય રાખીને કાળબ્ધિ આદિ અન્ય કારણાની પશુ અનિવાય ઉપસ્થિતિ બતાવી છે.
વાસ્તવમાં પાંચે ય સમવાયાના સમુદાય જ કાર્યના ઉત્પાદક છે. એમ કહેવું એ કારી કલ્પના જ છે કે પાંચે સમવાયામાંથી જો એક પણ ન મળ્યું તે કાર્યો નહિ થાય, કેમ કે એવા સ ંભવ જ નથી કે કા થવાનુ હાય અને કોઈ સમવાય ન મળે. જ્યારે કા થવાનુ હાય છે ત્યારે બધા સમવાય હાય જાય છે, પુરુષાર્થને મુખ્ય કરીને આ વાત પ. ટોડરમલજીએ ઘણી જ સ્પષ્ટ લખી છે.
પુરુષાર્થ પણ અન્ય સમવાયા અનુસાર જ થાય છે. પાંચ સમવાયામાં કોઈ પરસ્પર સ ંઘર્ષ નથી, પરંતુ અદ્ભુત સુમેળ છે. તેથી એમ કહેવુ કે જો હાનહાર ન થયું કે કાળલબ્ધ ન પાકી તા પુરુષાર્થથી શું થાય? અથવા નિમિત્તે ન મળ્યું તે હેનહાર
૧. મોક્ષમાગ પ્રકાશક, વૃદ્ધે ૩૨૦
