________________
ક્રમબદ્ધપર્યાય
કર્તૃત્વના અહંકારથી પકડાયેલ આ જગતને પરમાં કે પર્યાયમાં કાંઈ ફેરફાર કરવામાં જ. પુરુષાર્થ દેખાય છે. પણ પર અને પર્યાય સબંધી વિકાથી વિરામ લઈને સ્વમાં સ્થિર થઈ જવામાં પુરુષાર્થ દેખાતા નથી. સર્વજ્ઞ ભગવાન પરમાં અને પેાતાની પર્યાયમાં પણ કાંઈ ફેરફાર કરતા નથી, તેા શુ તે પુરુષાહીન થઈ ગયા ? શુ તેમને મેાક્ષ પુરુષાર્થ નથી ?
૬૮
તેમના વીગુણના પૂર્ણ વિકાસ થઈ ગયા છે, છતાં પણ શું તે અનંત વીર્યંના ધણી અર્થાત્ પૂર્ણ પુરુષાથી નથી ? પરમાં અને પર્યાયમાં કાંઈ પણ ફેરફાર કર્યા વિના જ જો તે અનંત પુરુષાથી હાઈ શકે છે તેા પછી આપણે શા માટે નહિ? આવા કેટલાક પ્રશ્નો તેમની સામે છે કે જેમને ‘ક્રમબદ્ધપર્યાય ’ માનવામાં પુરુષાર્થ ઊડી જતા દેખાય છે.
ઉક્ત સંબંધમાં સ્વામીજીના વિચારા પણ દૃષ્ટિમાં લેવા ચેાગ્ય છેઃ—
''
પ્રશ્ન :– “ જો બધું જ ક્રમબદ્ધ છે અને તેમાં જીવ કાંઈ પણ પરિવર્તન નથી કરી શકતા તા પછી જીવમાં પુરુષાથ કયાં રહ્યો ?
ઉત્તર :- બધુ જ ક્રમબદ્ધ છે—આ નિર્ણયમાં જ જીવના અન'ત પુરુષાથ સમાયેલા છે, પરંતુ તેમાં કોઈ પરિવર્તન કરવુ એ આત્માના પુરુષાર્થનુ કાર્ય નથી. ભગવાન જગતનું બધું જ માત્ર જાણે છે, પરંતુ તેઓ પણ કાંઈ પરિવર્તન કરી શકતા નથી, તા શું તેથી ભગવાનના પુરુષા પરિમિત થઈ ગયા ?
ના, ના; ભગવાનના અનંત અપરિમિત પુરુષાર્થ પોતાના જ્ઞાનમાં સમાયેલા છે. ભગવાનના પુરુષા નિજમાં છે, પરમાં નથી. પુરુષાર્થ જીવદ્રવ્યની પર્યાય છે, તેથી તેનું કા જીવની પર્યાયમાં થાય છે; પરંતુ જીવના પુરુષાર્થનું કાર્ય પરમાં હેાતું નથી.
જે એમ માને છે કે સમ્યગ્દર્શન અને કેવળજ્ઞાનદશા આત્માના પુરુષાર્થ વિના થાય છે તે મિથ્યાદષ્ટિ છે. જ્ઞાની પ્રતિક્ષણ સ્વભાવની પૂર્ણતાના પુરુષાર્થની ભાવના કરે છે.
