________________
૬૨
કમબદ્ધપર્યાય
માને છે. તેમની દષ્ટિમાં નિયતિવાદ, કમબદ્ધપર્યાય અને દેવવાદમાં કઈ અંતર નથી કેમકે જે થવાનું છે તે થશે એમ વિચારવું પુરુષાર્થહીન બનાવે છે. તેમની માન્યતા પ્રમાણે કાર્તિકેયાનુપ્રેક્ષાની ગાથા ૩૨૧થી ૩ર૩ સુધીનું કથન સાર્વભૌમિક સત્ય નથી.
આ સંબંધમાં અમે સિદ્ધાન્તાચાર્ય પં. કૈલાશચંદજી, વારાણસી,ના વિચાર કે જે તેમણે કાર્તિકેયાનુપ્રેક્ષાની ઉક્ત ગાથાએના ભાવાર્થમાં જ વ્યક્ત કર્યા છે, તે ઉદ્દધત કરવા ઈચ્છીએ છીએ –
સમ્યગ્દષ્ટિ એ જાણે છે કે પ્રત્યેક પર્યાયનાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ નિયત છે. જે સમયે, જે ક્ષેત્રમાં, જે વસ્તુની, જે પર્યાય થવાની છે તે જ થાય છે–તેને કઈ ટાળી શકતું નથી. સર્વદેવ સર્વ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની અવસ્થાઓને જાણે છે. પરંતુ તેમણે જાણું લીધી હેવાથી પ્રત્યેક પર્યાયનાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ નિયત નથી થયા, પરંતુ નિયત હેવાથી જ તેમણે તે રૂપે જાણ્યાં છે.
જેમ-સર્વપ્નદેવે આપણને બતાવ્યું છે કે પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં પ્રતિસમય પૂર્વપર્યાય નષ્ટ થાય છે અને ઉત્તરપર્યાય ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી પૂર્વ પર્યાય ઉત્તરપર્યાયનું ઉપાદાન કારણ છે અને ઉત્તરપર્યાય પૂર્વપર્યાયનું કાર્ય છે. તેથી પૂર્વપર્યાયથી જે ચાહે તે ઉત્તરપર્યાય ઉત્પન્ન થઈ શકતી નથી, પરંતુ નિયત ઉત્તરપર્યાય જ ઉત્પન્ન થાય છે. જે એમ ન માનવામાં આવે તે માટીના પિંડમાંથી સ્થાસ. કેસ (પેટાળે પહેળી, ઉપર સાંકડી) પર્યાય વિના પણ ઘટપર્યાય બની જશે. તેથી એ માનવું પડે છે કે પ્રત્યેક પર્યાયનાં દ્રવ્ય ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ નિયત છે.
કેટલાક લેકે એને નિયતિવાદ સમજીને તેના ભયથી પ્રત્યેક પર્યાયનાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર અને ભાવ તે નિયત માને છે, પરંતુ કાળને નિયત નથી માનતા. તેમનું કહેવું છે કે પર્યાયનાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર અને ભાવ તે નિયત છે, પરંતુ કાળ નિયત નથી; કાળને નિયત માનવાથી પુરુષાર્થ નિષ્ફળ થઈ જશે.
પરંતુ તેમનું ઉક્ત કથન સિદ્ધાન્ત વિરુદ્ધ છે. કેમ કે દ્રવ્ય, .
