________________
એક અનુશીલન
૪૧
વસ્તુસ્વરૂપ તને વિશ્વાસ અપાવે છે કે તું જગત તરફ નિશ્ચિંત રહે, પરંતુ પરના કતૃત્વના અહંકારથી પકડાયેલા એ કહે છે કે દીકરી દુકાન સંભાળી લ્યે તા હું નિશ્ચિંત થઈ શકું. જ્યાં સુધી જે કામ હું કરું છું તે કામ બીજો કરવા ન લાગે, ત્યાં સુધી હું કેવી રીતે નિશ્ચિત થઇ શકુ? પણ હું કહુ છુ કે ‘ક્રમબદ્ધપર્યાય’સિવાય આજસુધીમાં કાઈ એવા પુત્ર જન્મ્યા નથી જે કતૃત્વના અહંકારથી પકડાયેલ પિતાને પૂરેપૂરા નિશ્ચિત કરી દે. ક્રમબદ્ધપર્યાય જ એક એવી છે કે જે તેને સમજે, તેના ઉપર શ્રદ્ધા રાખે, તે નિશ્ચિત થઈ શકે છે.
કતૃત્વના અહંકારથી પકડાયેલ વ્યક્તિની સમસ્યા જ એ છે કે કેાઈ એનુ કામ સંભાળે, તે તે નિશ્ચિત થાય. આ વાત તેની સમજણુમાં જ આવતી નથી કે તે પરનુ અથવા પર્યાયનું કાંઇ કરતા જ નથી, અજ્ઞાનને કારણે માત્ર તેમની ચિંતા કરે છે અને ચિંતાના કર્તો પણ ત્યાં સુધી છે કે જ્યાં સુધી અજ્ઞાન છે.
જૈનદર્શન અકર્તાવાદી દર્શન કહેવાય છે. અકર્તાવાદના અ માત્ર એટલેા જ નથી કે આ જગતના કર્તા કોઇ ઈશ્વર નથી, પરંતુ એ પણ છે કે કોઈ પણ દ્રવ્ય કાઇ અન્ય દ્રવ્યના પરિણમનના કર્તા-હર્તા નથી. જ્ઞાની આત્મા તેા પોતાના વિકારના પણ કર્તા નથી થતા. આ વાત સમયસારના કર્તા-કમ અધિકાર અને સવિશુદ્ધજ્ઞાન અધિકારમાં વિસ્તારથી સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે.
સર્વવિશુદ્ધજ્ઞાન અધિકારની જે ગાથાઓની ટીકામાં ક્રમનિયમિતપર્યાયના ઉલ્લેખ આવ્યા છે, તેમાં અંતે અકર્તૃત્વ જ સિદ્ધ કર્યું છે. કે જે નીચેની પંકિતમાં સ્પષ્ટ છે.
"एवं हि जीवस्य स्वपरिणामैरुत्पद्यमानस्याप्यजीवेन सह कार्यकारणभावो न सिध्यति, सर्वद्रव्याणां द्रव्यांतरेण सहोत्पाद्योत्पादकभावाभावात् तदसिद्धौ चाजीवस्य जीवकर्मत्वं न सिध्यति, तदसिद्धौ च कर्त्तृकर्मणोरनन्यापेक्षसिद्धत्वात् जीवस्याजीवकर्तृत्वं न सिध्यति । अतो जीवोऽकर्त्ता अवतिष्ठते ।
