________________
ક્રમબદ્ધપર્યાય
મને વિશ્વાસ છે કે આટલા આગળ જવા માટે આપ પણ તૈયાર નહિ હે. જે મારી વાતમાં કોઈ તથ્ય નજરે પડે તે પછી એકવાર ગંભીરતાથી વિચાર કરે. - જ્યારે પિતાને પ્રથમાનુગ કે કરણાનુગના વિશેષજ્ઞ - મનાવનારા વિદ્વાને પણ બધી પર્યાયે કમનિયમિત હવાને વિરોધ કરે છે ત્યારે આશ્ચર્ય થયા વિના રહેતું નથી, કેમ કે પ્રથમાનુગ અને કરણાનુગમાં તે ડગલે ને પગલે એનું પ્રબળ સમર્થન કસ્વામાં આવ્યું છે.
એ જ રીતે ચરણાગ અને દ્રવ્યાનુયેગનાં શાસ્ત્રમાં પણ સર્વત્ર એની પ્રતિધ્વનિ જોઈ શકાય છે. સમયસાર (આત્મખ્યાતિ) અને કાર્તિકેયાનુપ્રેક્ષાનાં ઉદ્ધરણ તે અપાઈ જ ગયાં છે. પ્રવચનસાર ગાથા ૧૦૨ ની તસ્વપ્રદીપિકા ટીકામાં પણ પર્યાયના જન્મ-ક્ષણ અને નાશ-ક્ષણની વાત આવે છે. તેનાથી પણ આ વાતની પુષ્ટિ થાય છે
તથા પ્રવચનસારની જ ગાથા ૯૯ની ટીકામાં વિસ્તારક્રમની જેમ પ્રવાહકમ (કમબદ્ધપર્યાય) ને પણ હારનું દૃષ્ટાંત આપીને સ્પષ્ટ કરેલ છે, જે આ પ્રકારે છે –
“જેમ દ્રવ્યનું વાસ્તુ સમગ્રપણ વડે (અખંડપણ વડે) એક હેવા છતાં, વિસ્તારક્રમમાં પ્રવર્તનારા તેના જે સૂક્ષ્મ અશે તે પ્રદેશ છે, તેમ દ્રવ્યની વૃત્તિ સમગ્રપણા વડે એક હોવા છતાં, પ્રવાહકમમાં પ્રવર્તનારા તેના જે સૂક્ષ્મ અશે તે પરિણામે છે. જેમ વિસ્તારકમનું કારણ પ્રદેશને પરસ્પર વ્યક્તિરેક છે, તેમ પ્રવાહકમનું કારણ પરિણામેને પરસ્પર વ્યક્તિક છે.
જેમ તે પ્રદેશે પિતાના સ્થાનમાં સ્વરૂપથી ઉત્પન્ન અને પૂર્વ-રૂપથી વિનષ્ટ હેવાથી તથા સર્વર (બધેય) પરસ્પર અનુસ્મૃતિથી રચાયેલા એક વાસ્તુપણવડે અનુત્પન્ન-અવિનષ્ટ હેવાથી ઉત્પત્તિ-સંહાર-ધ્રૌવ્યાત્મક છે, તેમ તે પરિણામે પિતાના અવસરમાં સ્વ-રૂપથી ઉત્પન અને પૂર્વ-રૂપથી વિનષ્ટ હેવાથી
