________________
૩૬
ક્રમબદ્ધપર્યાય
સમયમાં પ્રત્યેક દ્રવ્યની એક-એક પર્યાય અંકિત છે. ગુણોની અપેક્ષાએ વિચાર કરીએ તે ત્રણે કાળના એક-એક સમયમાં પ્રત્યેક ગુણની એક-એક પર્યાય અંકિત છે. આ પ્રકારે જ્યારે પ્રત્યેક પર્યાય સ્વસમયમાં અંકિત છે. -નિશ્ચિત છે, તે પછી તેમાં અદલા-બદલીનું કર્યું કામ બાકી રહી જાય છે? આના સંબંધમાં ટીકામાં આવેલ આ વાકય પણ ધ્યાન દેવા એ છે કે “પ્રત્યેક પરિણામ પિત–પિતાના અવસરે જ પ્રગટ થાય છે.”
આ બધા ઉપરથી એ જ નિષ્કર્ષ નીકળે છે કે જે દ્રવ્યની જે પર્યાય, જે સમયે, જે કારણે થવાની છે, તે તે અનુસાર જ ' થાય છે.
પ્રસિદ્ધ તાર્કિક આચાર્યશ્રી સમતભદ્ર સ્વયંભૂરતેત્રમાં લખે છે – प्रलंध्यशक्तिर्भवितव्यतेयं, हेतुद्वयाविष्कृत कार्यलिंगा। अनीश्वरो जन्तुरहं क्रियातः संहत्य कार्येष्विति साध्ववादी ॥३३॥
અહીં ભગવાનને સંબોધિત કરતાં આચાર્ય સમન્તભદ્ર કહે છે કે હે જિનદેવ! આપે એ ગ્ય જ કહ્યું છે કે હેતદ્વયથી ઉત્પન્ન થનારું કાર્ય જ જેનું જ્ઞાપક છે એવી જે ભવિતવ્યતા, તેની શક્તિ અલંથ છે અર્થાત તેની શક્તિનું ઉલ્લંઘન કરી શકાતું નથી, જે થવાનું હોય છે, તે થઈને જ રહે છે. છતાં પણ આ વિચારહીન સંસારી પ્રાણી ‘હું આ કાર્ય કરી શકું છું” –આ પ્રકારના અહંકારથી પીડિત રહે છે, જ્યારે ભવિતવ્યતા વિના અનેક સહકારી કારણે મેળવીને પણ કાર્ય સંપન્ન કરવામાં સમર્થ થતા નથી.
શ્રી પવનન્દિમુનિરાજ લખે છે – "लोकाश्चेतसि चिन्तयन्त्यनुदिनं कल्याणमेवात्मनः कुर्यात्सा भवितव्यतागतवती तत्तत्र यद्रोचते। मोहोल्लासवशादतिप्रसरतो हित्वा विकल्पान् बहून्
रागद्वेषविषोज्झितैरिति सदा सद्भिः सुखं स्थीयताम् ॥५३॥ . ૧. પવનન્દ્રિપંચવિંશતિકા, અ-૩, લેક ૫૩
