________________
યોગ એટલે પ્રવૃત્તિ કે ચેષ્ટા. આ પ્રવૃત્તિ મન, વચન અને કાયાથી થતી હોવાથી યોગ પણ મનોયોગ-વચનયોગ-કાયયોગ એમ ત્રણ પ્રકારના છે.
૪૨ થી ૭૨ વર્ષ દરમ્યાન પ્રભુ વીર જે વિહારાદિ કરતા હતા, તે તેમનો કાયયોગ હતો. રોજ પહેલા-છેલ્લા પ્રહરમાં ભવ્ય જીવોને દેશના આપતા હતા, તે તેમનો વચનયોગ હતો.
પ્રભુવીર કેવળજ્ઞાની હોવાથી, તેમણે હવે મનથી વિચારવાની જરૂર જ નહોતી. તેઓ સ્વયં બધું જાણતા હતા. છતાં, અનુત્તર દેવલોકવાસી દેવો પોતાના સ્થાનમાં રહીને જે પ્રશ્નો પૂછતા, તેના જવાબો તે દેવોને પોતાના સ્થાને રહીને મળી શકે તે માટે પ્રભુ મનમાં તે જવાબો વિચારતા હતા. પ્રભુના વિચાર રૂપે રહેલા તે મનઃપુદ્ગલોને અધિજ્ઞાનથી જાણવાથી તે દેવોને યોગ્ય સમાધાન થઈ જતું. આમ દેવોને જવાબ આપવા માટે પ્રભુ ચિંતન કરતા હોવાથી પ્રભુને મનોયોગ પણ ચાલુ હતો.
આ ત્રણે યોગ પ્રશસ્ત કે અપ્રશસ્ત હોઈ શકે છે. જો મન-વચન કે કાયાથી અશુભ પ્રવૃત્તિઓ કરવામાં આવે તો તે અપ્રશસ્ત યોગ બને. તેનાથી આવેલી ફાર્મણવર્ગણા પાપકર્મોમાં રૂપાન્તર પામે. પણ જો મન-વચન કે કાયાથી શુભ પ્રવૃત્તિઓ કરવામાં આવે તો તે પ્રશસ્ત યોગ કહેવાય. તેનાથી આવેલી કાર્યણવર્ગણા પુણ્યકર્મમાં રૂપાન્તર પામે.
મનોયોગ
પેલો તંદુલીયો મત્સ્ય... માત્ર અપ્રશસ્ત મનોયોગના પ્રભાવે ૭મી નરકમાં પહોંચી જાય ! મસમોટા મગરમચ્છની આંખની પાંપણમાં તંદુલ(ચોખા)ની સાઈઝનો તે ઉત્પન્ન થતો હોવાથી, તંદુલીયા મત્સ્ય તરીકે ઓળખાય. તેનું આયુષ્ય પૂરું ૪૮ મિનિટનું પણ નથી. પણ મસમોટા મગરમચ્છના ફાડેલા મુખમાં પ્રવેશતાં અને પછી બહાર નીકળતાં અનેક નાના મોટા જળચર જીવોને જોઈને તેને વિચાર આવે કે, ‘આ તો મૂરખનો સરદાર છે ! આની જગ્યાએ હું હોઉં તો એયર્ન ન છોડું !’ બસ આ એકેયને ન છોડવાનો તેનો અશુભ વિચાર તેણે એક પણ જળચર પ્રાણી પકડયું ન હોવા છતાંય ૭મી નરકમાં તેને ધકેલી દે છે !
માટે જ આપણે આપણા મન ઉપર સતત ચોકી મૂકવાની જરૂર છે. દિવસભરમાં આપણું મન કોણ જાણે કેવા પ્રકારના કેટલાય વિચારો સતત કર્યા જ કરે છે. જો તે વિચારો અશુભ પ્રકારના હશે તો દુર્ગતિમાં ધકેલ્યા વિના નહિ રહે.
પેલો રૂપસેન ! સુનંદા મનમાં વસી ગઈ. હજુ સુનંદાનો સ્પર્શ પણ નથી મળ્યો
કર્મનું કમ્પ્યુટર
૩૮ -
