________________
આપણને જાણવા મળે છે કે કોઈક વ્યક્તિ અચાનક મૂર્છિત થઈ. પછી ભાનમાં આવતા તેને પૂર્વભવ યાદ આવ્યો. શાસ્ત્રીય પરિભાષામાં તેને જાતિસ્મરણજ્ઞાન થયું તેમ કહેવાય. આ જાતિસ્મરણજ્ઞાન પણ મતિજ્ઞાનનો એક પ્રકાર છે. અમુક પ્રકારના મતિજ્ઞાનાવરણીયકર્મનો ક્ષયોપશમ થાય તો આપણને પણ જાતિસ્મરણજ્ઞાન થઈ
શકે.
રાજસભામાં છીંકની સાથે શેઠના મુખમાંથી સરી પડેલા ‘નમો અરિહંતાણં’ શબ્દો સાંભળતાં સુદર્શનારાજકુમારીને જાતિસ્મરણજ્ઞાન થયું હતું. પૂર્વભવમાં પોતે સમડી હતી. તીરથી વીંધાઈ નીચે પડી. મરતી વખતે મુનિવરે તેને નવકારમંત્ર સંભળાવ્યો. નવકારમંત્રનો પ્રભાવ અચિત્ત્વ છે. નવકાર સાંભળતાં સાંભળતાં તે મૃત્યુ પામી. મરીને રાજકુમારી થઈ. સમગ્ર પૂર્વભવ તેને યાદ આવી ગયો.
કેટલાકની યાદશક્તિ ખૂબ તીવ્ર હોય છે. ખૂબ જલદી તેને યાદ રહી જાય છે. એક વાર જોયેલું-વાંચેલું કે સાંભળેલું તેને લાંબા સમય સુધી ભુલાતું નથી. તે બધાનું કારણ આ મતિજ્ઞાનાવરણીયકર્મનો ક્ષયોપશમ છે. તેનાથી ધારણા શક્તિ વધે છે.
તે જ રીતે કેટલીક વ્યક્તિઓમાં આગવી બુદ્ધિ દેખાય છે. તેઓ જે નિર્ણય આપે તેમાં તેમની દીર્ઘદષ્ટિ છતી થયેલી જણાય છે. પૂછવાની સાથે જ જે જવાબ આપે તે સાચો અને બુદ્ધિપૂર્વકનો હોય છે. તેનું કારણ તેમને પ્રાપ્ત થયેલું તેવા પ્રકારનું મતિજ્ઞાન છે.
રોહક નામનો નાનકડો બાળક પોતાના પિતાની સાથે પ્રથમવાર રાજગૃહી નગરી ગયો. પાછા ફરતાં ભુલાઈ ગયેલી વસ્તુ લેવા પિતા પાછા નગરમાં ગયા. નદી કિનારે બેઠેલા તે રોહકે, નદીની રેતમાં આખી રાજગૃહી નગરીનું મોડેલ તૈયાર કરી દીધું ! પ્રથમવાર જ જોયેલી નગરીનું તરત જ આબેહૂબ રીતે મોડેલ તૈયાર કરી દેવું તે શું નાનીસૂની વાત ગણાય ?
નગરનો રાજા ઘોડા ઉપર તે તરફ આવી રહ્યો છે, ત્યારે બહાદુર નાનો બાળક કહે છે, ‘કોણ છો ? ત્યાં જ ઊભા રહો. અહીં રાજમહેલ છે. રાજમહેલમાં ઘોડો ન આવી શકે !' વગેરે
અને પોતાની રાજગૃહી નગરીને આબેહૂબ રીતે રેતીમાં તૈયાર થયેલી જોઈને રાજા તેની બુદ્ધિ ઉપર વારી ગયો.
પછી તો રાજાએ અનેક રીતે તેની બુદ્ધિની કસોટી કરી.
ગામની બહાર રહેલી પથ્થરની શિલાને જરા પણ ખસેડ્યા વિના તે શિલાનો મંડપ બનાવવા કહ્યું ત્યારે ગામના બધા લોકોની ચિંતા રોકે દૂર કરી. શિલાની
જ્ઞાનાવરણીયકર્મ
૫૫
