________________
દીધી ! વધારે પ્રયત્ન કરતાં તે પણ છૂટી પડી શકે તેમ તો છે જ.
હું તો એવું કરું કે ગમે તેટલી મહેનતથી પણ તે સોય લોખંડથી છૂટી જ ન પડે. તે માટે તેણે તે લોખંડના ટુકડાને અને સોયને સાથે ગાળી દીધાં અને તે બંનેના ભેગા થયેલા રસમાંથી એક નવો જ મોટો લોખંડનો ટુકડો બનાવી દીધો. હવે ગમે તેટલી મહેનત કરો તો પણ તે બંને છૂટાં પાડી ન શકાય.
સોય અને લોખંડના ટુકડાને ભેગા કરવાની જે ચાર રીતો હમણાં આપણે વિચારી, તેવી ચાર રીતો વડે આત્મા અને કર્મ ભેગાં થાય છે, ચોટે છે. તે આ રીતે :
(૧) કેટલાંક કર્મો આત્માને એવી રીતે ચોટે છે કે જાણે તે માત્ર આત્માને સ્પર્શીને રહ્યાં હોય. બહુ સહેલાઈથી તે કર્મો આત્માથી છૂટાં પડી શકે. આ રીતે કર્મો ચોટે ત્યારે તેને સ્પષ્ટ બંધ થયો કહેવાય.
(૨) કેટલાંક કર્મો આત્માની સાથે મજબૂત રીતે ચોંટ્યાં હોય છે, જે થોડા વિશેષ પ્રયત્નથી છૂટાં પડી શકે છે. આ રીતે કર્મ ચોટે ત્યારે તેને બદ્ધબંધ થયો કહેવાય.
(૩) કેટલાંક કર્મો આત્માની સાથે ગાઢ રીતે ચોટેલાં હોય છે. પુષ્કળ પુરુષાર્થ વિના તે છૂટાં પડી શકતાં નથી. આ નિદ્ધત્તબંધ તરીકે ઓળખાય છે.
(૪) જ્યારે કેટલાંક કર્મો તો આત્માની સાથે એકરસ થવાની જેમ ચોટે છે, તેમાં કોઈ ફેરફાર થઈ શકતો નથી. આને નિકાચિતબંધ કહેવાય છે.
ઉપર જણાવેલી ચાર રીતમાંથી જે કર્મપરમાણુઓ પહેલી ત્રણ રીતે બંધાય છે. તેમના શાંતિકાળમાં ફેરફારો થઈ શકે છે, એટલે કે સૃષ્ટ, બદ્ધ અને નિદ્ધત્તબંધથી બંધાયેલા કર્માણમાં ફેરફાર થઈ શકે છે. પણ ચોથી રીતના નિકાચિતબંધથી બંધાયેલા કર્માણમાં તેના શાંતિકાળમાં પણ કોઈ જાતનો ફેરફાર થઈ શકતો નથી. તેનાં સ્વભાવસ્થિતિ (ફાળ) અને બળ તેવાં ને તેવાં જ રહે છે. તેમાં આઠમાંના કોઈપણ કરણ લાગતા નથી. તેથી બંધાતી વખતે જો તેમાં સારો સ્વભાવ નક્કી થયો હોય તો તે સ્વભાવ સારો જ રહે, જો ૧૦૦ વર્ષની સ્થિતિ નક્કી થઈ હોય તો તે ૧૦૦ વર્ષની જ રહે. અને જેવું બળ નક્કી થયું હોય તેટલું જ રહે. જ્યારે પૂર્વના ત્રણ પ્રકારના કર્મબંધના શાંતિકાળમાં, કર્મ બંધાતી વખતે જે સ્વભાવ-સ્થિતિ-બળ નક્કી થયાં હતાં, તેમાં ફેરફાર થઈ શકે છે.
જુદી જુદી ચાર રીતે કર્માણુઓ બંધાવાનું કારણ એ છે કે આત્મા જયારે આ કર્માણઓને બાંધે છે, ત્યારે તેના મનમાં ઊછળતા સારા કે ખરાબ ભાવો સદા સરખા હોતા નથી પણ તેમાં વધઘટ હોય છે.
૧૬૦
9 કર્મનું કમ્યુટર
