________________
૧૯
કર્મોનું બળ.
પ્રત્યેક સમયે જીવ જે કાંઈ સારા કે ખરાબ વિચારાદિ કરે છે, તે સમયે તેને કર્માણુઓ ચોંટે છે. તે કર્માણુઓમાં તેના તે વખતના ભાવોને અનુરૂપ સ્વભાવ, કાળ (સમય), બળ અને પ્રદેશ નક્કી થાય છે. તેમાંના સ્વભાવ તથા કાળ અંગે આપણે વિચારણા કરી. હવે તેના બળનો વિચાર કરીએ.
દુનિયાની અંદર જુદી જુદી જડ કે ચેતન વસ્તુના બળમાં ફરક હોય છે. સૂતરના તાંતણા કરતાં લોખંડની સાંકળમાં બળ વધારે હોય છે. કીડી કરતાં હાથીમાં બળ વધારે હોય છે. ગામના સરપંચ કરતાં દેશના વડાપ્રધાનમાં બળ વધારે હોય છે. આ બળો જુદી જુદી અપેક્ષાએ છે, પણ તે બળોમાં વધારો-ઘટાડો અનુભવાય છે. તેવી જ રીતે કર્માણુઓમાં પણ એક વિશિષ્ટ પ્રકારનું બળ નક્કી થાય છે.
જે જીવાત્માઓએ જીવનમાં વિશિષ્ટ આરાધના સાધના કરીને, પોતાની ઉપર ચોંટેલા કર્માણુઓને સદંતર દૂર કરી દીધાં છે, તેઓ તો મોક્ષમાં પહોંચી ગયા છે. તેઓ સદા પોતાના શુદ્ધસ્વરૂપમાં રમણ કરે છે.
પણ જેઓ હજુ સુધી મોક્ષે નથી પહોંચ્યા, તેવા આત્માઓ ઉપર તો પુષ્કળ કર્માણુઓ ચોંટીને રહેલાં છે, એટલું જ નહિ; પ્રત્યેક સમયે નવા નવા પણ ઢગલાબંધ કર્માણુઓ તેમને ચોંટતાં રહે છે.
સાથે સાથે, જે જૂનાં કર્માણુઓ તેને ચોટીને રહ્યાં છે, તેમાંનાં જેમનો જેમનો સમય પૂરો થતો જાય છે, તે તે કર્માણઓ પોતાના સ્વભાવનુસાર પરચો બતાવી બતાવીને તે આત્મા ઉપરથી છૂટાં પડીને આકાશમાં વિખરાઈ જાય છે. પણ તે તે સમયે જે નવાં નવાં કર્માણુઓ ચોટે છે, તેમાં સ્વભાવ-સમયની સાથે તેનું ચોક્કસ બળ પણ નક્કી થાય છે.
કર્માણુઓમાં પેદા થતા બળનો આધાર, તે કર્માણુઓ ચોંટતી વખતે આત્માના ભાવો કેવા હતા? તેની ઉપર છે. જેવા ભાવ હોય, તે પ્રમાણે બળનો નિર્ણય થાય.
કર્માણઓમાં જુદું જુદું અનેક જાતનું બળ નક્કી થઈ શકે છે, છતાં તેને ચાર વિભાગમાં વહેચી નાંખવામાં આવેલ છે. (૧) ખૂબ મંદબળ (૨) ઓછું મંદબળ (૩) તીવ્રબળ (૪) વધારે તીવ્રબળ.
ચાર વ્યક્તિને તાવ આવ્યો. તેમાં એકને ૧૦૦૦, બીજાને ૧૦૨૭, ત્રીજાને ૬નો મેલેરિયાને ચોથાને ઝેરી મેલેરિયા. ચારેને તાવ હોવા છતાં તેની તીવ્રતા
૧૬૬ કર્મનું કમ્યુટર
