________________
આ બધી વિચારણા ઉપરથી હવે એ વાત નક્કી થઈ કે, બંધાતા કર્માણુઓનો સ્વભાવ : દુઃખ દેવાનો કે સુખ દેવાનો; જ્ઞાની બનવા દેવાનો કે મૂરખ બનાવવાનો; આંધળા કે લંગડા બનાવવાનો; સુખમાં પાગલ બનાવવાનો કે અસ્વસ્થ ન બનવા દેવાનો; પુરુષ બનાવવાનો કે સ્ત્રી બનાવવાનો; વગેરે ભલેને ગમે તે નક્કી થાય, એ બહુ મોટી કે ગંભીર વાત નથી.
ખૂબ મહત્ત્વની અને ગંભીર વાત તો એ બંધાતા કર્માણુઓના કાળનિર્ણયની અને બળનિર્ણયની છે.
દુઃખ આવે પણ અલ્પકાળ માટે મામૂલી અસ્વસ્થ બનાવીને તરત જ ચાલ્યું જવાનું હોય તો તે દુઃખ ભલેને આવ્યું. તેટલા માત્રથી ગભરાઈ જવાની જરૂર નથી.
તે જ રીતે સુખ આવ્યું, પણ તે સુખ ટૂંક સમયમાં હાથતાળી દઈને ચાલ્યું જવાનું હોય અને તે સુખમાંય ખાસ કાંઈ દમ ન હોય તો તેવા તુચ્છ અલ્પકાલીન સુખમાં રાજી થવાનોય શો અર્થ ?
પણ તેને બદલે, દુ:ખ માત્ર પાંચ જ મિનિટ માટે આવે પણ ભયંકર ચીસ નંખાવી દે તેવી વેદનાથી ભરપૂર હોય તો ? હેરાન જ થઈ જવાય ને ?
સુખ ભલે મધ્યમ કક્ષાનું હોય, પણ આખી જિંદગી સુધી નિરંતર રહેવાનું હોય તો ? મજા પડી જાય ને ?
માટે જેટલું મહત્ત્વ કાળ અને બળનું છે, તેટલું મહત્ત્વ તેના સ્વભાવનું નથી. આ કાળ અને બળનો નિર્ણય તે તે કાર્ય કરતી વખતે જીવાત્માના તીવ્ર-મંદ મનોભાવો ઉપર અવલંબે છે. માટે આપણે ડગલે ને પગલે દુષ્ટ મનોભાવો તીવ્ર ન બની જાય અને શુભ મનોભાવો મંદ ન રહી જાય તેની કાળજી લેવી જોઈએ.
હવે પૂજા, સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, દાન, વ્યાખ્યાનશ્રવણ, બ્રહ્મચર્યાદિનું પાલન વગેરે જે કાંઈ ધર્મારાધના કરીએ તેમાં ભાવોને પણ ખૂબ ઉમરીએ. તેમાં તલ્લીન બની જઈએ. આપણા આત્માનું તે તે ધર્મારાધનામાં માત્ર એટેચમેન્ટ ન રહે, પણ ઇન્વોલ્વમેન્ટ પણ રહે, તેની કાળજી કરીએ
અને જ્યારે પાપકાર્યો કરવાના આવે ત્યારે આપણો આત્મા તેમાં ભૂલેચૂકે ય ઇન્વોલ્વ ન થાય તેની કાળજી રાખીએ. નાછૂટકે તે તે ક્રિયાઓમાં એટેચમેન્ટ રાખવું પડે તો ભલે, પણ તેમાં લીનતા તો નથી જ લાવવી. તેમાં ઇન્વોલ્વ તો નથી જ થવું.
કોઈના લગ્નમાં જવું જ નથી, પણ સંબંધો ન બગડે માટે ગયા વિના ચાલે તેમ નથી; તો તેમના તે પાપની અનુમોદનાના પ્રસંગમાં મનને તો નથી જ જોડવું. તેમાં રાચી-માચીને ભાગ નથી લેવો. અંતરમાં તે વખતે સતત ત્રાસ અનુભવવો છે.
કર્મોનું બળ d ૧૧
