________________
ઉદય થયો કે જેના કારણે પ્રગટ થયેલી શક્તિ પાછી ઢંકાઈ ગઈ. અવધિજ્ઞાનને પ્રગટ થતું અટકાવવાનું કામ આ અવધિજ્ઞાનાવરણીયકર્મ કરે છે.
| (૪) મન:પર્યાવજ્ઞાનાવરણીયકર્મ મનવાળા જીવોના મનમાં ચાલતા ભાવો જે જ્ઞાનથી જાણી શકાય, તે જ્ઞાનનું નામ છે મન:પર્યવજ્ઞાન.
આપણે બીજી વ્યક્તિઓના મનના ભાવ સામાન્યતઃ જાણી શકતા નથી. કારણ કે આપણને મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણીયકર્મનો ઉદય છે. તેણે આપણા મન:પર્યવજ્ઞાનને ઢાંકી દીધું છે.
મન:પર્યવજ્ઞાની આત્મા માત્ર પોતાની સામે રહેલી વ્યક્તિના જ મનના ભાવોને જાણી શકે એમ નહિ, કિન્તુ પોતાને જેટલી મર્યાદાવાળું જ્ઞાન થયું હોય તે પ્રમાણે પોતાના ગામ, દેશની બહાર રહેલાં, અરે જંબૂદ્વીપની ય બહાર રહેલા, અઢી દ્વીપમાં ગમે તે સ્થળે રહેલા મનવાળા જીવોના મનના ભાવોને જાણી શકે છે.
આ મન:પર્યવજ્ઞાન સાધુવેશ ધારણ કર્યા વિના પ્રાપ્ત થતું નથી. તીર્થકર ભગવંતો જ્યારે દીક્ષા લે છે, ત્યારે તેમના ખભે દેવો દેવદૂષ્ય નાખે છે અને તે જ વખતે તે તીર્થકર ભગવંતને મન:પર્યવજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. આ મન:પર્યવજ્ઞાનને પ્રગટ થાં અટકાવવાનું કામ મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણીયકર્મ કરે છે.
(૫) કેવળજ્ઞાનાવરણીયકર્મ વિશ્વના સર્વ કાળના સર્વ ક્ષેત્રના સર્વ પદાર્થોને અક્રમપણે હાથમાં રહેલા આંબળાની જેમ એકીસાથે જે જ્ઞાન જણાવી શકે તેનું નામ કેવળજ્ઞાન.
કેવળજ્ઞાન પામેલા આત્મા કેવળજ્ઞાની, સર્વજ્ઞ, વીતરાગ, કેવલી, જિન વગેરે શબ્દોથી ઓળખાય છે. કોઈ ચીજ એવી નથી કે જે એમની જાણ બહાર હોય.
વિશ્વના વર્તમાનના સર્વ પદાર્થોને જ નહિ, ભૂતકાળમાં થયેલા ને ભવિષ્યકાળમાં થનારા સર્વ પદાર્થોને પણ તેઓ એકીસાથે જાણી શકે છે.
અવધિજ્ઞાન કે મન:પર્યવજ્ઞાનમાં તેનો ઉપયોગ મૂકવામાં આવે તો જ જણાય. જયારે વગર ઉપયોગ મૂકે, સહજ રીતે રૂપી કે અરૂપી તમામ પદાર્થો સતત કેવળજ્ઞાનના પ્રકાશમાં તો દેખાતા જ રહે.
સૌથી ચડિયાતું, ઉત્તમોત્તમ, સર્વોત્કૃષ્ટ જ્ઞાન કોઈ પણ હોય તો તે આ કેવળજ્ઞાન છે. તેને પ્રગટ થતાં અટકાવનાર કર્મનું નામ કેવળજ્ઞાનાવરણીયકર્મ છે.
જ્ઞાનાવરણીય કર્મ 1
૯
