________________
કર્મમાં (૧) સ્વભાવ (Nature = નેચર) નક્કી થાય.(૨) તે કાર્પણ રજકણો જીવાત્મા ઉપર જેટલો સમય ચોટી રહેવાની હોય, તેટલો કાળ (Time - પીરીયડ) તે કર્મનો નક્કી થાય. (૩) તે કર્મો કેટલો બળવાન પરચો બતાવશે? તે બળ (Power = પાવર) નક્કી થાય અને (૪) તે રજકણોની સંખ્યા (Bulk = કેન્ટિટિ) નક્કી થાય.
માત્ર કાર્મણ રજકણો કે કર્મ માટે જ નહિ, સામાન્યતઃ દુનિયાની તમામ બાબતો માટે આ ચારે વાત નક્કી થતી આપણે અનુભવીએ છીએ. દા.ત. સૂંઠનો લાડુ-કોઈક બહેને બનાવ્યો. આપણે તે બહેનને ચાર પ્રશ્નો પૂછી શકીએ : (૧) તમે જે સૂંઠનો લાડુ બનાવ્યો તેનો સ્વભાવ શું છે? (૨) તે સૂંઠનો લાડુ કેટલા સમય સુધી ટકી શકશે? (૩) તે સૂંઠના લાડુનો રસ = સ્વાદ કેવો છે? અને (૪) તે સૂંઠના લાડુનું વજન કેટલું છે?
આ ચારે પ્રશ્નોના ક્રમશઃ જવાબ આપણને મળી શકે કે (૧) આ સૂંઠના લાડુનો સ્વભાવ પેટમાં થતા રેશને દૂર કરવાનો છે. (૨) તે ૧૫ દિવસ (૨૦ દિવસ કે મહિનો) સારો રહી શકે તેમ છે. (૩) તેનો રસ એકદમ તીખો છે. અને (૪) તેનું વજન સો ગ્રામ કે બસો ગ્રામ છે.
જેમ આ સૂંઠના લાડુમાં જે ચાર વાત વિચારી, તેમ કર્મના વિષયમાં પણ તે જ ચાર વાતો વિચારી શકાય છે.
ચાલો ! તો હવે તે ચારે વાતોને ક્રમશઃ વિચારીએ.
(૧) સ્વભાવઃ જ્યારે કાશ્મણ રજકણો જીવાત્મા ઉપર ચોંટે ત્યારે તરત જ તેના સ્વભાવનો નિર્ણય પણ થઈ જાય છે. તે કાર્મણ રજકણો જ કારણથી આત્મામાં પ્રવેશી, તે કારણે જ તે કાર્મણ રજકણોનો સ્વભાવ નક્કી કરે છે.
એક શ્રીમંત માણસ હતો. પૈસાની તેને ત્યાં રેલમછેલ હતી. છતાંય કંજૂસાઈ નામના દોષના કારણે તે ન તો ધનને ભોગવી શકતો કે ન તો ગરીબોને દાન દઈ શકતો.
તે કંજૂસ શ્રીમંતના ત્યાં જયારે સાત સાત દિનનો ભૂખ્યો ભિખારી ભીખ માંગવા આવ્યો કે કો'ક ગરીબ માણસ મદદ મેળવવા આવ્યો ત્યારે પેલા શ્રીમંતે તેની વાત તો ન સાંભળી પણ ગુસ્સે થઈને, ગાળો દઈને, ધક્કા મારી મારીને કાઢી મૂક્યો. તે વખતે શું થયું? તે આપણે જોઈએ.
તેનું આવું વર્તન, તેના હૃદયમાં તે વ્યક્તિ પ્રત્યે પેદા થયેલી ષવૃત્તિને જણાવે છે. નક્કી તે વખતે તેના મનમાં તે ગરીબ પ્રત્યે ધિક્કાર-અરુચિભાવ વગેરે હશે. વળી વાણીથી તે ગાળો બોલ્યો છે. કાયાથી પણ તેને ધક્કા મારવાનું જ કાર્ય કર્યું છે.
કર્મોનું સ્વરૂપ ણ ૪૫
