Kadambari Part 02

Author(s): Hitvardhanvijay
Publisher: Kusum Amrut Trust

Page 131

दिवसैश्चोल्लिख्यमानमिवानवरतवाहिनाश्रुपूरप्रवाहणावभज्यमानमिव । सततैर्निश्वासप्रभञ्जनैरुत्खन्यमानमिव । संततैः सान्तर्मदनदुःखोत्कलिकासहस्त्रैरजस्त्रपातिभिरितस्ततो जर्जरीक्रियमाणमिव । अपि च सहसैर्मकरध्वजशरासारैर्वपुषैव च सह क्षीयमाणमिव स्वल्पावशेषं संकल्पलिखितेन निर्विशेषवृत्तिना कादम्बरीशरीरेणेव सह कण्ठलग्नं कथंकथमपि जीवितं धारयन्, धाराधरक्लिन्नतीरतरुतलम्, आप्लावितोपान्तहरितशाद्वलम्, अंशेषतटलतावनम्, अनवरतरोधोजलप्रवेशकलुषितप्रान्तम्, अवशीर्यमाणोद्दण्डकुमुददलगहनम्, -
***********
दिवसैदिनैश्चोल्लिख्यमानमिवोत्कीर्यमाणमिव, अनवरतवाहिना निरन्तरप्रवर्तिनाश्रुपूरप्रवाहेण नेत्रजलप्लवरयेणावभज्यमानमिव मद्यमानमिव, सततैर्निरन्तरैः सविस्तृतैर्वा निश्वासप्रभञ्जनैः प्राणवायुभिरुत्खन्यमानमिवोत्पाट्यमानमिव, सततैरत एवाजसपातिभिर्निरन्तरपतनशीलैः सान्तर्मदनस्य कंदर्पस्य यदुःखमसातं तस्योत्कलिकासहसैहल्लेखासहसैरितस्ततः प्रेरणेन जर्जरीक्रियमाणमिव शिथिलीक्रियमाणमिव । अपि च सहसैः सहससंख्याकैर्मकरध्वजस्य मदनस्य शरासारैर्बाणवेगवृष्टिभिर्वपुषा शरीरेणैव च सह क्षीयमाणमिव क्षीणतां प्राप्यमाणमिव । स्वल्पं स्तोकं यदवशेषमुर्वरितं संकल्पलिखितं कल्पनाकल्पितं तेन निर्विशेषवृत्तिना स्परूपमात्रवर्तिना कादम्बरीशरीरेणेव सह कण्ठलग्नं निगरणासक्तं कथंकथमपि महता कष्टेन जीवितं प्राणितं धारयन्बिभ्रन्(त) । तदेवाच्छोदं सर आससाद प्राप्तवान् । इतोऽच्छोदं विशेषयनाह - धारेति । धाराधरेण क्लिनमा तीरस्य तटस्य तरूणां वृक्षाणां तलमधोभागो यस्मिंस्तत्तथा । आप्लावितो जलेन धौत उपान्तः समीपवर्ती हरितो नीलः शादलप्रदेशो यस्य तत्तथा । 'शाद्वलः शादहरिते' इत्यमरः । अशेषे समग्रे तटे तीरे लतावनं वल्लीकाननं यस्मिंस्तत्तथा । अनवरतं निरन्तरं रोधस्ततं तस्य जलप्रवेशेन पानीयागमेन कलुषितो मलिनीकृतः प्रान्तः प्रवेशो यस्य तत्तथा । अवशीर्यमाणानि भ्रश्यमानानि यान्युद्दण्डान्युन्नालानि कुमुदानि कैरवाणि तेषां -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
टिप्प० - 1 'दिवसै रित्यारभ्य 'जीवितं धारयन् एतत्पर्यन्तो ग्रन्थः पुनरप्यनुशीलनीयोऽन्वयसुग्रथनाय । 'दिवसैः' इति 'तदेव अच्छोदमाससाद' इत्यत्रान्वेति । कतिपयैर्दिवसैश्चन्द्रापीडः अच्छोदं प्रापेति स्पष्टोऽर्थः । उल्लिख्यमानमिवानवरतवाहिनाऽश्रुपूरेण, (अश्रुप्रवाहेण उल्लिख्यमानमिव उत्कीर्यमाणमिव, इत तदर्थः) निश्वासप्रभञ्जनैः अपभज्यमानमिव, इत्यादिरग्रेऽप्यन्वयः सुस्पष्ट एव । किन्तु - दिवसैः उल्लिख्यमानमिव, अश्रुप्रवाहेणापभज्यमानमिव, इत्यादिरूपेणान्तपर्यन्तमन्वयं व्यवस्थापनीयं । अजसपातिभिरिति विशेषणमात्र सुन्दरतयाऽन्वेति, उत मकरध्वजशरासाररित्यत्र, इति तु सुहृदयैरेव विवेक्तव्यम् । पाठकानां सौकर्याय शुद्धं पाठमुल्लिखामि, शब्दानामर्थष्टीकातोऽपि ज्ञातुं शक्यः । “दिवसैश्चोल्लिख्यमानमिवाऽनवरतवाहिनाऽश्रुपूरेण, अवभज्यमानमिव संततैर्निश्वासप्रभजनैः, उत्खन्यमानमिव मदनदुःखोत्कलिकासहसैः, अजसपातिभिरितस्ततो जर्जरीक्रियमाणमिव मकरध्वजशरासारैः, वपुषैव सह क्षीयमाणमिव स्वल्पावशेषसंकल्पलिखितेन निर्विशेषवृत्तिना कादम्बरीशरीरेण सह कण्ठलग्नं कथंकथमपि जीवितं धारयन्", (वपुर्यथा क्षीणं जातं तथा जीवितमपि क्षीणम् । स्वल्पः अवशेषो यस्य तादृशेन तथा संकल्पेन मनःकल्पनया लिखितेन, निर्विशेषवृत्तिना स्वशरीरादभिन्नेन कादम्बरीशरीरेण सह, कादम्बरीशरीरं यथा भावनावशात्कण्ठालिङ्गनसक्तं तथा खेदातिशयात् जीवितमपि कण्ठागतमित्यर्थः ।) 2 आसेव्यतटलतावनम् । इत्येव पाठः ।
पाठा० - १ प्रवाहिता; वाहिता रथवाहिना. २ धारा. ३ अपभज्यमानम् विभज्यमानम्. ४ संततैः. ५ शेषसंकल्प. ६ इव. ७ धाराधरजल. ८ उपान्तं. ९ आसेव्य; अशेष. १० प्रवेशं. ११ कुसुमकुमुद.
(604)
कादम्बरी।
स्थायाम्-)