Greek Bharat Chintanatmak Aaikya

Author(s): T U Mehta
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay Mumbai

Page 9

(૮)
ભારતીયોના સંપર્કમાં વ્યાપારી તેમજ સાંસ્કૃતિક વ્યવહારો દ્વારા રહેતા હતા. ગ્રીક ઈતિહાસ લેખક હીરોડોટસ (Herodotus) (ઈ. પૂ. ૪૮૪) પોતાની વિસ્તૃત યાત્રાની નોંધમાં લખે છે કે “ભારતીયોની એક ધાર્મિક શાખા જીવંત વસ્તુઓના ખોરાકનો ત્યાગ કરતી હતી અને ફક્ત અનાજનો જ ઉપયોગ કરતી હતી” સ્પષ્ટ છે કે આ ઉલ્લેખ જૈનો અને તે સમયના બૌદ્ધોને અનુલક્ષીને છે.
આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ ધરાવનાર ચિંતન સાહિત્યના લેખક વિલડ્યુરો” (Will Durant) તેમના પુસ્તક “Our Oriental Heritage” (આપણે પૌર્ચાત્ય વારસો)માં જણાવે છે કે “(ભારતના) અમુક ઉપનિષદો ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞાનના કોઈપણ ક્ષેત્ર કરતાં જૂના સમયના છે અને પાયથાગોરસ, પરમેનિડસ તેમજ પ્લેટો ભારતીય તત્વજ્ઞાનથી પ્રભાવિત થયા હતા.”
(સંદર્ભ – વોલ્યુમ ૧૧ પા. પ૩૩) પાયથાગોરસ બાદના તત્ત્વજ્ઞો પાર્મેનિડીસ તથા એમ્પીડોકલીસ ઉપર પાયથાગોરસના વિચારોની અસર સારી રીતે હતી, પરંતુ જીવનના આધિભૌતિક લક્ષણો તેઓ સ્પષ્ટ રીતે જોઈ શક્યા નહીં. એમ્પીડોક્લીસ તો લગભગ તમામ વિષયોમાં જૈન સિદ્ધાંતોની ચર્ચા કરતા હોય તેવું જણાય છે.
આ પરિસ્થિતિનું પરિણામ એ આવ્યું કે ભારતીય ચિંતકો રહસ્યવાદ અને તત્ત્વજ્ઞાનના ક્ષેત્રે જે પ્રગતિ કરી શકયા તે પ્રગતિનો મોટા ભાગે અભાવ પશ્ચિમની સંસ્કૃતિમાં રહ્યો, જ્યારે પદાર્થ વિજ્ઞાનના ભૌતિક ક્ષેત્રે પશ્ચિમે જે પ્રગતિ કરી તે પ્રગતિ ભારતની સંસ્કૃતિમાં તદ્દન સીમિત રહી.
આ પરિસ્થિતિનો બીજો અતિ અગત્યનો તફાવત એ થયો કે આ વિશ્વના કર્તા અને વિધાતા તરીકે ઈશ્વર નામની કોઈ બાહ્ય સત્તાના