________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય
હેરકિલસ (Heracletus) ઈ. સ. ૧૩૫-૪૦૫
૫૧
એક રાજવંશી તત્ત્વજ્ઞ :
સોક્રેટીસ પૂર્વેના ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞોમાં એક તદ્દન મૌલિક અને નવીન ભાત પાડનાર આ ફિલસૂફના ત્રણ મુખ્ય સિદ્ધાંતો નીચે મુજબ હતા : ૧. આ વિશ્વના તમામ પદાર્થો સતત્ પરિવર્તનશીલ છે. ૨. આ સૃષ્ટિના સંચાલનનું મૂળ તત્ત્વ અગ્નિ છે. ૩. સામાન્ય નજરે વસ્તુના વિરોધાભાસી તત્ત્વો તે વસ્તુના અંતર્ગત અંગ રૂપે જ છે અને સૃષ્ટિની પ્રગતિ માટે તે તત્ત્વો વચ્ચેનું ઘર્ષણ અનિવાર્ય તેમજ જરૂરનું છે.
તેમના આ સિદ્ધાંતોની ચર્ચા કરતાં પહેલાં તેમના જીવનની પાશ્ચાત ભૂમિકા ઉપર નજર કરીએ. તેમનો જન્મ એશિયા-માઈનોરમાં આવેલ ઈફૈસસ શહેરના રાજકુટુંબમાં થયેલ. આ શહેર એથેન્સના રાજવી કોડ઼સના પુત્ર એન્ડ્રોકલુસે વસાવેલ અને તેના રાજકુટુંબમાં હેરિકેલટ્સ જન્મેલ અને તે રાજગાદીના વારસ હતા. પરંતુ તેમને રાજકારણ કરતાં તત્ત્વજ્ઞાનમાં વિશેષ રસ હતો અને રાજકરણ તથા રાજકારણીઓને તેઓ તુચ્છ ગણતા તેથી રાજગાદી ઉપરનો પોતાનો હક્ક જતો કરીને તેમના ભાઈને ગાદી સોંપી પોતે તત્ત્વજ્ઞાનમાં જ રસ લીધો. આ કારણે તેમની અહવૃત્તિ એટલી સતેજ હતી કે તેમના જમાનાના તેમજ તેમની પહેલાંના જે તત્ત્વજ્ઞો થયા તેમને તથા તેમના વિચારોને તેઓ તિરસ્કારવૃત્તિએ જોતા અને સામાન્ય માનવી માટે કે લોકશક્તિ માટે તેમને જરાપણ માન હતું નહિ. તેમનાં લખાણો પયગંબરી ભાષામાં સૂત્રાત્મક શૈલીમાં લખાયાં છે.
એક વખત તેઓ બાળકો સાથે સોગઠીની રમત રમતા હતા ત્યારે
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
