________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય છે, તેનો કોઈ ઉપાય જ નથી, તેમ માનવું રહ્યું.
અણુવાદીઓના મત પ્રમાણે જ્ઞાનના બે પ્રકારો છે એક છે “Trueborn” (શુદ્ધજ્ઞાન) અને બીજું છે “Bastard” (અશુદ્ધ જ્ઞાન) પ્રથમ પ્રકારનું જ્ઞાન “બુદ્ધિ” કે “વિચાર”થી ઉત્પન્ન થાય છે જ્યારે બીજા પ્રકારનું જ્ઞાન ઇન્દ્રિયો મારફત મેળવાય છે, તેમ તેઓ કહે છે. અહીં જ્ઞાન અંગેની જેન માન્યતાની નજીક અણુવાદીઓ આવી ગયા. જૈન માન્યતા મુજબ ચાર પ્રકારનાં જ્ઞાન હોઈ શકે છે તે મતિ, શ્રુતિ, અવધી અને કૈવલ્ય. તેમાંના પ્રથમના બે પ્રકારના જ્ઞાન “પરોક્ષ છે કેમ કે તે ઈન્દ્રિય મારફત મેળવાય છે જ્યારે છેલ્લા બે પ્રકારના જ્ઞાન “પ્રત્યક્ષ” છે કારણ કે ઇન્દ્રિયોની મદદ વિના આત્મા તેને પ્રાપ્ત કરે છે. “આત્મા” વિષેનો ખ્યાલ ભારતીય તત્ત્વજ્ઞોને જે રીતનો હતો તેવો ખ્યાલ ગ્રીક કે ત્યારબાદના પશ્ચિમના તત્ત્વજ્ઞોને નથી અને આત્મા, બુદ્ધિ અને મન – તે ત્રણેને ઘણે અંશે પ્રર્યાયવાચક ગણીને તેઓ વિસંવાદિતા ઉત્પન્ન કરે છે. ભારતીય તત્ત્વજ્ઞો બુદ્ધિ અને મનને પણ શરીરનો અતિ સૂક્ષ્મ પરંતુ ભૌતિક અંશ ગણે છે તેથી મન અને બુદ્ધિથી પર તેમજ સ્વતંત્ર એવી આત્મસિદ્ધિનો સ્પષ્ટ ખ્યાલ તેઓને આવી શકેલ નથી.
અણુવાદીઓ એમ પણ માનતા કે દરેક અણુને તેની આસપાસ રહેતો “પ્રભાવ ક્ષેત્ર” હોય છે (જેને જૈનો “લેશ્યા” કહે છે) તેઓ એમ માને છે આ “પ્રભાવ ક્ષેત્રના કિરણો વ્યક્તિની સ્પર્શેન્દ્રિય સુધી પહોંચતાં ખંડિત કે કુંઠિત થવા પામે તે તેટલા અંશે વ્યક્તિને જે જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તે અધૂરું રહે અને તેથી દરેક વ્યક્તિની જ્ઞાન દશામાં ફેરફાર જણાય છે. તેમની આ માન્યતા જૈનો અનેકાન્તવાદના સિદ્ધાંતને સારો ટેકો આપે છે.
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
