________________
૮૪
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય અણુઓના જ બનેલ છે અને અણુઓની ગતિશીલતા તેમજ પ્રક્રિયા મુજબ તેઓ કામ કરે છે. આ બધી પ્રક્રિયા કોઈ “હેતુ” પૂર્વક થતી નથી કેમકે તે તદ્દન યાંત્રિક (mechanical) છે. આથી ચાલુ ધાર્મિક માન્યતાઓનો તેઓ સ્વીકાર કરતા નથી તેમજ એનેર્ઝેગોરસના “નોઓસ” (Nous) “મન”ના સિદ્ધાંતમાં પણ માનતા નથી. આ રીતે અણુવાદીઓ અણુ વિજ્ઞાનમાં તત્વાર્થ (nuceta physics) ની દૃષ્ટિએ ભારતીય તત્ત્વજ્ઞાનની નજીક આવ્યા પરંતુ અબુઓની ગતિશીલતાનું પ્રેરકબળ શું હતું તેની શોધ કરી નહિ અને “યાંત્રિકળે છે તેમ માનીને સંતોષ પામ્યા, તેનું કારણ એ જણાય છે કે તેમના મન મુજબ “આત્મા” પણ અણુઓથી બનેલ છે.
ડિમોક્રીટ્સ કહે છે કે આનંદિત જીવન જીવવું તેજ જીવનનો હેતુ છે અને તે હેતુ સિદ્ધ કરવા સાદી અને સાંસ્કૃતિક જીવન પદ્ધતિનો સ્વીકાર કરવો જોઈએ. હિંસા અને ઊર્મિશીલતા તથા જાતીય ભોગ વિલાસનો તેઓ વિરોધ કરતા. તેમના મતે ઈન્દ્રિય સુખ ક્ષણિક અને અસત્ય છે અને માણસની માનસિક શાંતિમાં વિક્ષેપ ઉત્પન્ન કરે છે તેઓ એક સૂત્ર (ફ્રેગમેન્ટ)માં જણાવે છે કે સાદો રોટલો અને ઘાસની પથારીનું સાદું જીવન ભૂખ સંતોષવા અને થાક ઉતારવા માટેનું સારું સાધન છે. તેઓ કહેતા કે સરમુખત્યારશાહીની ગુલામી અવસ્થામાં ભૌતિક સમૃદ્ધિ મળે તે કરતાં લોકશાહી વ્યવસ્થામાં દારિદ્રય મેળવવું બહેતર છે.
આ રીતે અણુવાદી વિચાર-સરણી તદન ભૌતિક અને વૈજ્ઞાનિક હતી પરંતુ તેના મૂળમાં તો વિવિધ પ્રકારના અણુઓની ગતિશીલતા હતી. આ ગતિશીલતા કેવી રીતે અને શા માટે અણુઓને પ્રાપ્ત થાય છે તેના ખુલાસામાં થતી યાંત્રિક ક્રિયા છે. “ગતિ”નો સિદ્ધાંત આ
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
