________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય
ઉપસંહાર
વિશ્વના સર્જનમાં તથા તેના વિકાસના ક્રમમાં ગૂઢવાદ કે રહસ્યવાદને કોઈ સ્થાન જ નથી અને અધ્યાત્મને સ્પર્શવાથી વૈજ્ઞાનિક અન્વેષણને નુકસાન પહોંચશે તેવા કોઈ પૂર્વગ્રહથી પીડાતા ચિતકો જીવનમાં ઉત્પન્ન થતી વિષમતાઓનો ઉપાય શોધવામાં બહુધા નિષ્ફળ નીવડે છે. તેવી નિષ્ફળતા ગ્રીક ચિંતકોને મળી. દરેક ચિંતનનો છેવટનો હેતુ જીવનમાં “આનંદ”ની પ્રાપ્તિ- કરવાનો હોય તો અધ્યાત્મ અને વિજ્ઞાનનું યોગ્ય સંયોજન કરવાનો પ્રયત્ન અનિવાર્ય છે. આવો પ્રયત્ન નહિ થવાને પરિણામે ભૌતિક દૃષ્ટિએ સમૃદ્ધ થતી જતી ગ્રીસની પ્રજાને જીવનમાં સંતોષ અને શાંતિ મેળવવા કોઈ નૂતન પ્રકારની વિચારસરણીની જરૂર હતી. આ જરૂર પૂરી પાડવા સોફીસ્ટોનો વર્ગ ઊભો થયો. સોફીસ્ટો કોઈ તત્ત્વજ્ઞાનીઓ હતા નહિ તેમજ તેમનો વર્ગ કોઈ એક ચોક્કસ વિચારસરણીનો સિદ્ધાંત લઈને આગળ આવ્યો નથી - તેઓનું કાર્ય વ્યક્તિલક્ષી હતું. આધુનિક સમાજના વકીલોના ધંધા સાથે સરખાવી શકાય તેવો તેમનો વ્યવસાય હતો. તેઓ જુદી જગ્યાઓએ ફરતા રહેતા અને ખાસ કરીને યુવાન વર્ગને ફી લઈને દલીલબાજી શીખવતા. એક જ પ્રશ્ન અંગે બન્ને બાજુ દલીલો કેવી રીતે થાય તેનું શિક્ષણ પણ આપતા. તેમાંના બે સોફીસ્ટો પ્રોટેગોરસ અને ગોજિયાત મુખ્ય છે. તત્ત્વજ્ઞાનના ક્ષેત્રે તેમનું કોઈ પ્રદાન હતું નહિ. વ્યક્તિગત વ્યવહારના પ્રશ્નોના ઉકેલમાં તેઓ વ્યક્તિગત રસ જરૂર લેતા પરંતુ તે હાલના લખાણના સંદર્ભમાં પ્રસ્તુત નથી. સોફીસ્ટોના જમાનામાં જ સોક્રેટીસ થયા. સોક્રેટીસ, પ્લેટો અને એરસટોટલના
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
WWW.jainelibrary.org
