________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય
૪૯ this way he hoped to make arithmetic the fundamental study in physics as in aesthetics." (p. 35 "History of World Philosophy'') અર્થાત બધા જાણે છે કે પાયથાગોરસ કહેતા કે “તમામ વસ્તુઓ ફકત આંકડા જ છે.” આધુનિક દૃષ્ટિએ જોઈએ તો આવું કથન અક્કલહીન જણાય પંરતુ તદ્દન તેમ નથી. સંગીતમાં સંખ્યાનું સ્થાન તેમણે જોયું અને તેથી સંગીત અને ગણિત વચ્ચેનો સંબંધ તેણે જે સ્થાપ્યો તે આજે પણ ગણિતની ભાષામાં “હારમોનિક મીન અને “ હારમોનિક પ્રોગ્રેસન” તરીકે ઓળખાય છે. તેઓ (પાયથાગોરસ) આંકડાઓને આકારના સ્વરૂપમાં જોતા હતા. જેવી રીતે આપણે ગંજીફાનાં પાના ઉપર તેમજ રમત રમવાના પાસા (દાણા) ઉપર જોઈએ છીએ........એવું શક્ય છે કે તેઓ આ વિશ્વને અણુઓથી ભરેલ જોતા હશે અને વિશ્વની વસ્તુઓ જુદા જુદા અણુ પરમાણુઓની બનેલ જુદી જુદી આકૃતિઓ છે તેવી તેમની માન્યતા હશે. આ રીતે અંકશાસ્ત્રને પદાર્થવિજ્ઞાન અને આધિભૌતિક વિજ્ઞાનના પાયારૂપ ગણવાનો તેમનો પ્રયાસ જણાય છે.”
પાયથાગોરસના આ પ્રકારના અભિગમને પરિણામે તેમણે તથા તેમના અનુયાયીઓએ ગણિતશાસ્ત્રમાં અને ખાસ કરીને ભૂમિતિમાં ઘણી પ્રગતિ કરી. શાળાના વિદ્યાર્થીઓ જેનાથી પરિચિત છે તે પાયથાગોરસ થએરમની શોધ ભૂમિતિમાં અતિ અગત્યની ગણાય છે. તે શોધ મુજબ કોઈ ત્રિકોણ જેનો એક ખૂણો કાટ-ખૂણો (નેવ ડિગ્રીનો) હોય તો તે કાટ-ખૂણાની બે બાજુઓના વર્ગનો સરવાળો કાટ-ખૂણા સામેની ત્રીજી બાજુ જેને હાઈપોપોટેન્યુસ (hypotenuse) કહેવાય છે તેની લંબાઈના વર્ગ જેટલો થાય. જે ત્રિકોણની ત્રણ બાજુઓના માપ ૩,૪ અને ૫ ના હોય તે ત્રિકોણનો લાઈન ૩ અને ૪ વચ્ચેનો ખૂણો
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
WWW.jainelibrary.org
