________________
૫૪
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય આપેલ. તે બન્ને દષ્ટાંતો એ મુજબ છે કે તમો નદીના વહેતા પ્રવાહમાં પગ રાખો છો ત્યારે ક્ષણે ક્ષણે નૂતન જલ બિન્દુઓનો સ્પર્શ થાય છે તેથી એક નદીના એક જ પ્રવાહને તમો બીજી વખત સ્પર્શી શકતા નથી. નદીના પ્રવાહની પેઠેજ જીવનનો પ્રવાહ અને વિશ્વના તમામ પદાર્થો સતત ગતિશીલ છે અને જે આજ છે તે ક્ષણ બાદ નથી. આથી હું છું” પણ ખરો અને “નથી” પણ ખરો કારણ કે “હું છું” તેવા ઉચ્ચારણની સાથે જ “હું” નું વર્તમાન સ્વરૂપ નદીના પ્રવાહની જેમ બદલાઈ ગયું હોય છે. જે વસ્તુઓ સ્થિર દશ્યમાન છે તેમાં પણ સતત પરિવર્તન થયા કરે છે કે જે દૃશ્યમાન નથી. સંસારનો અર્થ જ ગતિ છે. (સંસ્કૃત શબ્દ પૃ-સર છે જેનો અર્થ ગતિશીલતા થાય છે, તેના ઉપરથી સાંસાર” શબ્દ થયો છે.)
બીજું દષ્ટાંત અગ્નિશીખાનું છે. અગ્નિશીખા એક સરખી બળતી જણાય છે પરંતુ હરક્ષણે નવું તેલ બિન્દુ શીખાની વાટ મારફત બળે છે.
આ બંને દષ્ટાંતો મૂળ તો ભગવાન બુદ્ધનાં આપેલાં છે અને તે જ દૃષ્ટાંતોનો ઉપયોગ હરકિલટસે પોતાના પરિવર્તનશીલતાના સિદ્ધાંતના ટેકામાં કરેલ છે, તે જ-બુદ્ધના શિક્ષણની અસર હોવાની વાતને ટેકો આપે છે.
તેમનાં નીચેના વિધાનો પણ ભારતીય સંસ્કૃતિની ઊંડી છાપ ધરાવે છે.
"God is day and might winter and summer, war and peace surfeit and hunger; but He takes various shapcs, just as fire when it is mingled with spices is named according to the savour of each. (R.P39) અર્થાત્: “રાત્રી અને દિવસ શિયાળો અને ઉનાળો,
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
